(LP)ဘာသာစကား ကဗ်ာႏွင့္ ေနာက္ဆက္တြဲ

_______________________________________________________________________

၁။

ေနာက္ေၾကာင္းနည္းနည္း ျပန္ရရင္၂၀၀၅မွာ ‘ L=A=N=G=U=A=G=E Poetry ႏွင့္ အျခား ကဗ်ာေဗဒမ်ား’ ထြက္ရွိ လာခဲ့ပါတယ္။ တစ္ဆက္တည္း ဆိုသလိုပါပဲ ၂၀၀၆မွာ ‘ထင္ရွားသည့္ အမွတ္အသား´ ၊ ၂၀၀၇ မွာ `ကဗ်ာေရးသူကို ထုတ္လုပ္ျခင္း´နဲ႔ `အက္ရွဘရီ နိဒါန္း´ ၊ ၂၀၀၈ မွာ `၂၀၀၇´ ၊ ၂၀၀၉မွာ `ကဗ်ာဘ၀ရွာေတာ္ပံု´ နဲ႔ `ခ်ားလ္စ္ဘန္းစတိုင္းန္ အင္တာဗ်ဴး/ အေရးအသား မ်ား´ စာအုပ္ေတြ ႏွစ္ကာလမ်ားကပဲ ထြက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ စထြက္ထြက္ခ်င္းက LG ကဗ်ာ ၊ ျပီးေတာ့ LP ကဗ်ာ ၊ အခု `ဘာသာစကားကဗ်ာ´ လို႔ သံုးစြဲေနၾကတဲ့ ကဗ်ာအမ်ိဳး အစားရဲ႕ကဗ်ာ ေဗဒနဲ႔ လက္ေတြ႔ေရးဖြဲ႔ ျပဳလုပ္ျပတဲ့ ကဗ်ာေတြကို ျမန္မာကဗ်ာေလာကထဲ တင္ ဆက္ခဲ့ပါတယ္။ အခု ကာလအားျဖင့္ ငါးႏွစ္ရွိလာတဲ့အခါ ဒီ LP ကိစၥကို ေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္စာရဲ႕ ကန္႔သတ္ခ်က္အတြင္း အေပၚယံျပန္သံုးသပ္ ၾကည့္တာပဲျဖစ္ တယ္။

၂။

ကၽြန္ေတာ္ ဘာေၾကာင့္ ဒီLP(၀ါ)ဘာသာစကားကဗ်ာ ဆိုတာကို `တင္သြင္း´ခဲ့ပါသလဲ။ ကၽြန္ ေတာ့္မွာ အေၾကာင္းျပခ်က္ေတြ ရွိပါတယ္။ ဒီအေၾကာင္းျပခ်က္ေတြဟာလည္း သီးျခားစီမဟုတ္ ပဲ တစ္ခုနဲ႔ တစ္ခုဆက္စပ္ေနၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုပါ -

၂.၁။  ၂၁ရာစုအစပိုင္း ၊ ျမန္မာကဗ်ာေလာကမွာ ပင္မေရစီးလို႔ေျပာလို႔ ရေလာက္ေအာင္ ေပၚထြက္လာခဲ့တဲ့ `ေခတ္ေပၚ´ ကဗ်ာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ သံုးသပ္ခ်က္/ ေ၀ဖန္ခ်က္ေတြ ထြက္လာခဲ့တယ္ ဆိုတာမွတ္မိၾကမွာပါ။ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဟာ `အီလာျပီ ၊ အိုင္လာ ျပီ´ ဆို တာမ်ိဳးနဲ႔ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဟာ အစစ္မဟုတ္ေတာ့ဘူး ၊ `တစ္၀က္ေတြ´ ၊ `ဆီမီး´ ေတြ ျဖစ္လာျပီဆိုတာမ်ိဳး ။ အဲသလို အဓိကသံုးသပ္ခ်က္ ၂ မ်ိဳးကို မဂၢဇင္းေတြမွာ ဖတ္႐ႈခဲ့ရပါ တယ္။ ေရးဖြဲ႔ျပဳလုပ္မႈပံုသ႑ာန္ပိုင္းနဲ႔ အႏွစ္သာရပိုင္းလို႔ ဆိုရမယ္ ထင္ပါတယ္။ ဒါ ေတြဟာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာကို တိုက္ခိုက္တာထက္ အားမလို အားမရျဖစ္လို႔သာ ဒီလို ေရး သား  ေျပာဆိုခဲ့ၾကာလို႔ပဲ ကၽြန္ေတာ္ မွတ္ယူပါတယ္။ ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ ျဖစ္စဥ္သမိုင္းကို ျပန္ၾကည့္ရင္ အတိုက္အခိုက္/ အတိုက္အခံ အမ်ိဳးမ်ိဳးၾကားထဲက လူးလြန္႔ ရွင္သန္ ႀကီး ထြားလာခဲ့တာျဖစ္ျပီး ၁၉၉၀ခုႏွစ္မွာ ပင္မေရစီး ေနရာရရွိခဲ့တာကို ျငင္းလို႔မရပါဘူး။ အဲဒီ ကာလေတြမွာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဆရာေတြ အမ်ားႀကီး ေပၚေပါက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီေန႔အထိ ေခတ္ျပိဳင္ ျမန္မာကဗ်ာေလာကမွာ အထင္ကရကဗ်ာ ဆရာေတြျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခ်ိန္ တည္းမွာပဲ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဟာ ရပ္တန္႔သြားတယ္လို႔ လည္းျမင္ၾကသူေတြ ရွိလာပါတယ္။ အရွိန္ အဟုန္နဲ႔ ျပန္႔ပြားလာေပမယ့္ ကဗ်ာေဗဒအားျဖင့္ ျမင့္မားလာမႈ (တိုးတက္မႈ /ဖြံ႕ျဖိဳးမႈ) ပိုင္းမွာ အားနည္းခဲ့တယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။ အဲဒီမွာ `ဘာဆက္လုပ္ၾကမလဲ´ ဆို တဲ့ အေတြးေတြ ေပၚေပါက္ခဲ့ၾကပါတယ္။ `ဒီအတိုင္းပဲ ဆက္ေရးမယ္´ နဲ႔ `ဒီအတိုင္း ေတာ့ မေရးေတာ့ဘူး ၊ ဒါေပမယ့္ ဘယ္လိုဆက္ရမလဲ ၊ ဘယ္လိုေျပာင္းရမလဲ´ ဆိုတဲ့ သ ေဘာထား ၂ရပ္ကိုလည္း ေတြ႔ခဲ့ရပါတယ္။ ကဗ်ာအသစ္ ၊ ကဗ်ာေဗဒအသစ္ကို မိုးကုတ္ စက္၀ိုင္းမွာ လွမ္းေမွ်ာ္ ၾကည့္ခဲ့ၾကတယ္ေပါ့ဗ်ာ။

၂.၂။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ဆိုတဲ့ အသံုးအႏႈံးကလည္း ႐ိုက္ခတ္ေနပါျပီ။ ဘာမွန္း ဟုတ္တိပတ္တိမသိပဲ ေျပာေနခဲ့ၾကတာ မ်ားပါတယ္။ ဆရာေဇာ္ေဇာ္ေအာင္ဟာ ပို႔စ္ေမာ္ ဒန္သေဘာတရားေတြကို သူစြမ္းသေလာက္ ရွင္းျပေနခဲ့ေပမယ့္ အဲဒါေတြဟာ `သီအိုရီ´ သက္သက္ေတြလိုပဲ ျဖစ္ေနခဲ့ပါတယ္။ ကဗ်ာနဲ႔ တြဲေျပာရရင္ေတာ့ ပိုစ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာ Postmodern Poetry ဆိုတာ ဘာကိုေခၚတာလဲ ၊ ဘယ္လိုအမ်ိဳးအစားလဲ ဆိုတာကို သိခ်င္ေနခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီတုန္းက ဆရာေဇာ္ေဇာ္ေအာင္ ထုတ္ျပခဲ့တဲ့ တာရာမင္းေ၀ (ေကာင္းရာ သုဂတိလားပါေစ) နဲ႔ မင္းခိုက္စိုးစံတို႔ဟာ `စံျပ´ (သဖြယ္) ျဖစ္ခဲ့ၾကသလို ဆရာေမာင္သာႏိုးကလည္း ကဗ်ာစာအုပ္ အမွာစာတစ္ခုခုမွာ (လား ? ကၽြန္ေတာ္ အမွတ္မွားရင္ျပင္ေပးပါ) ေအာင္ဘညိဳန႔ဲ အျခားေခတ္ေပၚကဗ်ာ ဆရာအခ်ိဳ႕ကို ပို႔စ္ေမာ္ ဒန္ကဗ်ာဆရာေတြလို႔ ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ဆိုလိုတာက ၊ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာဆိုတာကို သိခ်င္လာၾကပါတယ္။ အဲဒီတုန္းက ဒီကိစၥကို တစ္ဘက္တစ္လမ္းက ခ်ဥ္းကပ္တဲ့ အေနနဲ႔ ႐ုပ္ရွင္ေတးကဗ်ာမဂၢဇင္းမွာ `ဆိုဗီယက္ေခတ္လြန္ ကဗ်ာ ႐ႈခင္း´ ေဆာင္းပါးေတြ ကၽြန္ ေတာ္ ေရးခဲ့ပါတယ္။ ဆိုဗီယက္အင္ပါယာႀကီး ၿပိဳကြဲသြားျပီးေနာက္ ႐ုရွမွာ ေပၚလာခဲ့တဲ့ ကဗ်ာ ဂိုဏ္း/ ေက်ာင္းေတာ္/ အုပ္စု အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔သူတို႔ရဲ႕ ကဗ်ာေတြ အပါအ၀င္ ရွင္းလင္း ခ်က္ေတြနဲ႔ ေဖၚျပခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ ကဗ်ာဂိုဏ္းေတြဟာ ႐ုရွစာေပပညာရွင္ မီခါအီးလ္ အက္ပ္ရွတိုင္းရဲ႕ အလိုအရ ႐ုရွပို႔စ္ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာအမိ်ဳးအစားေတြ ျဖစ္တယ္ ဆိုတာမွတ္ သားခဲ့ရပါတယ္။ ဆက္ျပီး ၊ အေမရိကန္ ႏ်ဴးေယာက္ကဗ်ာ ဂိုဏ္း၀င္ ကဗ်ာဆရာ ဂၽြန္အက္ရွဘရီရဲ႕ ကဗ်ာေတြကို ဘာသာ ျပန္႐ံုတင္ မဟုတ္ပဲ ရွင္းလင္းခ်က္ေတြနဲ႔ ေဖၚျပ ခဲ့ပါေသးတယ္။ အဲဒီတုန္းက ဒီက ကဗ်ာဆရာအခ်ိဳ႕ဟာ အက္ရွဘရီကိုမထင္ မရွားပါမႊား ကဗ်ာဆရာလို႔ ထင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဖတ္႐ႈေလ့လာမႈနဲ႔ ထိေတြ႔မႈ အင္မတန္ နည္းပါးခဲ့လို႔ပဲ ျဖစ္ဟန္တူပါတယ္။ ဆရာ ေမာင္သာႏုိး အိုင္ယိုး၀ါး Iowa က ျပန္လာျပီး ေဆာင္းပါး တစ္ ပုဒ္ထဲမွာ သူကိုယ္တိုင္ ႀကံဳေတြ႔ခဲ့ရတဲ့ အက္ရွဘရီရဲ႕ ႀကီးမားတဲ့ ေက်ာ္ၾကားမႈနဲ႔ ကဗ်ာ ဩဇာရွိပံု အေၾကာင္းပါရွိမွပဲ အခ်ိဳ႕ နည္းနည္း ေခါင္းေထာင္ လာၾကတယ္။ အေမရိကန္ ကဗ်ာေလာကမွာ ႏ်ဴးေယာက္ဂိုဏ္း ကဗ်ာဟာ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာေတြထဲက တစ္မ်ိဳး တစ္စား ျဖစ္တယ္ဆိုတာ Paul Hoover တည္းျဖတ္တဲ့ Norton Anthology of Postmodern American Poetry (1994) မွာ အတိအလင္း ေဖၚျပပါတယ္။ ႐ုရွပို႔စ္ ေမာ္ဒန္ကဗ်ာေတြနဲ႔ အက္ရွဘရီရဲ႕ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာေတြကို ထိေတြ႔ဖတ္႐ႈျမည္းစမ္းျပီး ယူခ်င္ရာ ၊ ယူတတ္ရာ ၊ ယူဖို႔ ဘာသာျပန္ ေရးသားခဲ့တာ ေတြျဖစ္ပါတယ္။ ထူးျခားတာ တစ္ခုကေတာ့ ႐ုရွပို႔စ္ေမာ္ဒန္ ကဗ်ာဆရာအခ်ိဳ႕ကို အင္တာဗ်ဴးတစ္ခုမွာ အေမရိကန္က ဘယ္ ကဗ်ာမ်ိဳးေတြ ႀကိဳက္သလဲလို႔ ေမးေတာ့ Language Poetry လို႔ မဆိုင္းမတြ ေျဖၾကားခဲ့ၾကပါတယ္။ LP ကို သူတို႔ ဘယ္လိုနဲ႔ ဘာေၾကာင့္ ႀကိဳက္ေၾကာင္းနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ ကဗ်ာအျမင္ ၊ ကဗ်ာေရးျခင္းေပၚ ဘယ္လို လႊမ္းမိုးခဲ့ေၾကာင္း ေျပာခဲ့ၾကပါတယ္။ အက္ရွ ဘရီကို အဆံုးစြန္ဆက္တိုက္ ေလ့လာလိုက္ေတာ့ LP ဆီပဲ ေရာက္သြားပါတယ္။ အဲသလိုနဲ႔ LPကုိ ကၽြန္ေတာ္ ေတာ္ေတာ္ စိတ္၀င္စားခဲ့ျပီး ၂၀၀၃ ေလာက္ကေန ႀကိဳ႕ၾကားေရးခဲ့တဲ့ ေဆာင္းပါးေတြဟာ ၂၀၀၅မွာပဲ စာအုပ္အျဖစ္ ထြက္ရွိလာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါဟာ ျမန္မာ ကဗ်ာ ေလာကမွာ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာေတြဟာ ဘယ္လို ရွိတယ္ဆိုတာ ခ်ျပလိုက္ျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီမွာ ကၽြန္ေတာ့္အတြက္ ရန္အေတာ္ မ်ားခဲ့ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ့္ က ဗ်ာ`မိတ္´ေတြထဲက ကၽြန္ေတာ့္ကဗ်ာ`ရန္´ေတြဘက္ ပါသြားခဲ့တာလည္း ရွိပါတယ္။ ဒီကိစၥေတြဟာ ဖတ္သူတို႔ သိၾကျပီးသားေတြမို႔ ထပ္ေျပာ မေနခ်င္ေတာ့ပါဘူး။ ခင္ေအာင္ ေအး ေျပာခဲ့တဲ့စကား တစ္ခြန္းကို ျပန္ေဖါက္သည္ခ်႐ံုနဲ႔ လံုေလာက္မယ္ထင္ပါတယ္။ `ေခတ္ေပၚကဗ်ာနဲ႔ ဆက္မသြားခ်င္ေတာ့ေပမယ့္ LP ကိုလည္း လက္မခံႏိုင္ဘူး´တဲ့။ ေနာက္ပိုင္းမွာ`နီယိုေမာ္ဒန္´လို႔ အမည္ထြက္လာတဲ့ ေလသံပါပဲ။ `ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ ေတာ့ ႀကိဳက္တယ္ ၊ LP ေတာ့ မႀကိဳက္ ဘူး´ ဆိုတာမ်ိဳးေတြလည္း ပါတာေပါ့။

၂.၃။  အဲဒီကာလတုန္းက ေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ အေနအထားကို ျပန္သြားရရင္ အထက္မွာ ေျပာခဲ့သလိုပါပဲ ၊ ေခတ္ေပၚကဗ်ာဟာ ပင္မေရစီး Mainstream ကဗ်ာေနရာနဲ႔ အဆင့္ကို ထိုက္ထိုက္တန္တန္ပဲ ေရာက္ရွိလာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ကဗ်ာ ေဗဒဆိုင္ရာ ၊ နည္းေဗဒဆိုင္ရာ ပံ့ပိုးမႈေတြ ၊ ျဖည့္စြက္မႈေတြ ၊ ခ်ဲ႕ထြင္မႈေတြ ေတာ္ေတာ္ အားနည္းပါ တယ္။ ယူစရာ စံပံုစံ Model ဆိုလို႔ကလည္း`သူ႔ဟာ ကိုယ့္ဟာ ၾကည့္ေရး´ ေတြပဲ ရွိခဲ့ပါတယ္။ အျပစ္ ေျပာတာ မဟုတ္ပါဘူး။ အျဖစ္ ေျပာတာပါ။ အဲဒီ ကာလရဲ႕ ေခတ္ အေနအထားကလည္း ရွိျပန္ေသးတာကိုး။ အခုလို အင္တာနက္ က်ယ္က်ယ္ ျပန္႔ျပန္႔ မရွိ ေသးဘူး။ ကဗ်ာ အႏုပညာဆိုင္ရာ အေရးအသားေတြ ၊ အေတြးအျမင္ေတြ ႏွံ႔ႏွ႔ံစပ္စပ္ မရွိ ေသးဘူး။ ရင္ဘတ္နဲ႔ တင္းခံေနခဲ့ ၾကတာ။ ခံစားမႈရွိရင္ ကဗ်ာေရးလို႔ရတယ္။ `ေခတ္ေပၚ အာ႐ံုခံစားမႈ´ နဲ႔ကဗ်ာေရးၾကတယ္။ အဲဒီ `ေခတ္ေပၚ အာ႐ံုခံစားမႈ´ ဆိုတဲ့ စကားစ ေျပာခဲ့သူ တီ ၊ အက္စ္ ၊ အဲလိယစ္တ္ရဲ႕ Modern Sensibility နဲ႔ ဘယ္လိုပတ္သက္လဲ ၊ ဘယ္လို ျခားနားလဲဆိုတာလည္း စာနဲ႔ေပနဲ႔ တိတိက်က် မရွိခဲ့ဘူး။ မူလ Modernism က လာတဲ့ အသံုးအႏႈံးဟာ Romantic – Realism အေရာင္ေတြ လႊမ္းသြားတယ္။ `ေမာ္ ဒန္´ျဖစ္ေရးထက္ `ေခတ္ေပၚ´ျဖစ္ေရးက ပိုအေရးႀကီးလာတယ္။ တကယ္လည္း အေရး ႀကီးခဲ့ပါတယ္။ ေခတ္သမိုင္းရဲ႕ အရိပ္ႀကီးက ဧကန္မုခ်ရွိေနတာကိုး။ ဒါေပမယ့္ ၊ လြဲတာက ၊`ေခတ္ေပၚ´ကဗ်ာဆိုတာ ကဗ်ာအႏုပညာမွာ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစား ေတြထဲက တစ္မ်ိဳးသာ ျဖစ္တယ္ဆိုတာကို မ်က္ကြယ္ျပဳျခင္းပဲ။ တကယ္ေတာ့ ´ေခတ္ေပၚ´ ကဗ်ာဟာ ေရးသူရဲ႕ ခံစားမႈဗဟိုျပဳ လစ္ရစ္က္ Lyric ကဗ်ာပံုစံ အမ်ိဳးအစား ျဖစ္ပါတယ္။ လစ္ရစ္က္ကဗ်ာမွ သာလွ်င္ ကဗ်ာျဖစ္တာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဟိုကၠဳလည္း ကဗ်ာပဲ။ ေလးခ်ိဳးလည္း ကဗ်ာပဲ။ ေခတ္စမ္းလည္း ကဗ်ာပဲ။ အဲဒီမွာ `ေခတ္ေပၚ´ ကဗ်ာဟာ ကဗ်ာေပၚ လက္၀ါးႀကီး အုပ္ တာမ်ိဳး၊ ႀကီးစိုး လႊမ္းမိုးလာတာမ်ိဳး ျဖစ္လာေနတာကို ကၽြန္ေတာ့္စိတ္ထဲ တစ္မ်ိဳး ျဖစ္ခဲ့ရပါ တယ္။ `ေခတ္ေပၚကဗ်ာမွ ကဗ်ာ´ ဆိုတဲ့ သိမ္းႀကံဳး သိမ္းပိုက္ အာဏာ ပါ၀ါ ထူေထာင္ တာမ်ိဳးႀကီးကို အရသာ မေတြ႔ခဲ့တာ အမွန္ပါပဲ။ Authoritarian ဆန္တယ္လို႔ ျမင္လာခဲ့ပါ တယ္။ ကဗ်ာအႏုပညာ နယ္ပယ္ အက်ယ္အ၀န္းႀကီးကိုလည္း တစ္ခ်က္ခုတ္ ျဖတ္လိုက္ သလိုပဲ။ ျပီးေတာ့ ၊ ထင္ေပၚေက်ာ္ၾကား ဩဇာတိကၠမရွိတဲ့ ကဗ်ာဆရာႀကီးေတြရဲ႕ ေထာက္ခံခ်က္ပါမွ ကဗ်ာအျဖစ္ သတ္မွတ္ခံရမလိုေတြလည္း ရွိခဲ့ပါတယ္။ လူပုဂၢိဳလ္ခ်င္း အထက္ေအာက္ ဖိစီးမႈဒဏ္ကိုလည္း လူငယ္ကဗ်ာဆရာေတြ မခံႏိုင္ေတာ့တာ ေတြလည္း ႀကံဳခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီမွာ ၊ `ပို႔စ္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ´ ဆိုတဲ့ စာတမ္းကို ကိုေခ်ာ အမွတ္တရပြဲ (၂၀၀၄ ထင္ပါတယ္) မွာ ကၽြန္ေတာ္ ဖတ္ၾကားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ `ပို႔စ္ေခတ္ေပၚ´ ကဗ်ာဟာ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္ကဗ်ာ ေပၚေပါက္ေရးအတြက္ ႀကိဳးစားၾကည့္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါဟာ

ကၽြန္ေတာ ့္အတြက္ LP ကိုဆက္သြားတဲ့ လမ္းေၾကာင္းတစ္ခုပါ။

၂.၄။ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစား အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိတယ္ဆိုတာကို တိတိက်က် ထုတ္ျပရရင္ ဦးေဖ ေမာင္တင္ရဲ႕ `ျမန္မာစာေပသမိုင္း´ (၁၉၅၈) စာအုပ္ရွိပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာကဗ်ာနဲ႔ ဆိုရင္ ေတာ့၂၀၀၃မွာတုန္းက ကိုမိုးေ၀းေက်းဇူးနဲ႔ လက္ေဆာင္ရရွိတဲ့ Poems for the Millennium (1998) စာအုပ္ထူႀကီးဟာ ကၽြန္ေတာ့္အတြက္ အခိုင္အမာ သက္ေသပါပဲ။ Jerome Rothenburg နဲ႔ Pierre Jonis တို႔တည္းျဖတ္တဲ့စာအုပ္ပါ။ ဒါေတာင္ ကၽြန္ေတာ္ လက္ေဆာင္ရရွိတဲ့ စာအုပ္ဟာ ဒုတိယတြဲ Volume Two ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ From Postwar to Millennium ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ထုတ္ေ၀တာ University of California, San Diego ရဲ႕ Archive for New Poetry `ကဗ်ာသစ္အတြက္ ေမာ္ကြန္းတိုက္´ နဲ႔ ပူးေပါင္းခဲ့ တာလို႔ ပါရွိပါတယ္။ ဒီစာအုပ္ထဲမွာ ေတြ႔ရွိခဲ့တာက High Modernism ကဗ်ာေတြ ၊ အေမ ရိကန္ Objectivist ကဗ်ာေတြ ၊ အေမရိကန္ Black Mountain ကဗ်ာေတြ ၊ Vienna Group ၊ COBRA ၊ New York School ၊ Beat ၊ ျဗိတိသွ် Cambridge ၊ Concrete Poetry နဲ႔ LANGUAGE Poetry ေတြအျပင္ အာရပ္ကဗ်ာေလာက က Tammuzi Poets ၊ ဂ်ပန္က Postwar Japanese Poets ၊ တ႐ုတ္က Misty Poets ေတြလည္း ပါရွိပါတယ္။ အဆံုး မွာေတာ့ Cyberpoetics ေပါ့။ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစား တစ္ခုစီကိုက ကဗ်ာေဗဒ (အျမင္ ၊ သ ေဘာတရား ၊ နည္းစနစ္ ) တစ္ခုစီအျဖစ္ တည္ရွိေနတာ ေတြ႔ရပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ အေခၚအေ၀ၚ အားျဖင့္ထြန္းကားလာတဲ့ Contemporary Poetics `ကြန္တမ္ပိုရာရီ ကဗ်ာ ေဗဒ´ရဲ႕ ေနာက္ခံ သေဘာတရားေတြ ေတာ္ေတာ္ပါရွိ ပါတယ္။ ဒီ Contemporary Poetics (CP) ေနာက္ျပန္လိုက္ရင္းနဲ႔ LP ရဲ႕ႀကီးမားတဲ့ အခန္းက႑ကို သြားျပန္ေတြ႕ရ ျပန္ပါတယ္။ ဒါကလည္း Post – Structuralism (PS) ရဲ႕ theory ေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ တယ္ဆိုေတာ့ PSကို အခ်ိန္နဲ႔ လက္လွမ္းမီသေလာက္ (ျပန္) စူးစမ္း ေလ့လာ စဥ္းစားမႈ ေတြ (ထပ္) ျပဳခဲ့ရပါတယ္။ ျပဳေနရဆဲပါ။ (ဒီ PS အပိုင္းကို ကိုမင္းခက္ရဲ ေတာ္ေတာ္ေလး တင္ျပ ေဆြးေႏြးခဲ့တာေတြ ရွိပါတယ္။ ေက်းဇူးတင္ရပါတယ္။ တင္ထိုက္ပါတယ္)။ ၿခံဳေျပာ ရရင္ ကဗ်ာအႏုပညာ ရဲ႕ diversity ေထြျပား ျခားနားၾကတဲ့ အမ်ိဳးမ်ိဳး အဖံုဖံုေသာ ကဗ်ာ ေတြ ရွိေနၾကတယ္ ဆိုတာပါပဲ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ဆီမွာ အဲဒီတုန္းက ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ပဲရွိခဲ့ျပီး ေခတ္ေပၚကဗ်ာမွ ကဗ်ာဆိုတဲ့ အစြန္းေရာက္ အယူအဆေတြရွိခဲ့တာကို ကၽြန္ေတာ္ နည္း နည္းပါးပါး ျဖစ္ျဖစ္တြန္းလွန္ ၾကည့္ခဲ့တာပါ။ ရွိရင္းစြဲ ျမန္မာကဗ်ာေလာကကို ခ်ဲ႕ထြင္ဖို႔ တီးေခါက္ ၾကည့္ခဲ့တာပါ။ ေခတ္ေပၚကဗ်ာကို အလဲထိုးျပီး ျမန္မာ ကဗ်ာေလာကသရဖူကို အႏိုင္ယူသိမ္းပိုက္ဖို႔ဆိုတာမ်ိဳးကို လံုးလံုးလ်ားလ်ားနဲ႔ ခါးခါးသီးသီးဆန္႔က်င္ခဲ့ပါတယ္။ ဆန္႔က်င္ဆဲ ပါပဲ။ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစား တစ္မ်ိဳးကေန တစ္မ်ိဳး အဆင့္ဆင့္ တိုးတက္ ေျပာင္း လဲမႈ ျဖစ္စဥ္ထက္ ပူးတြဲတည္ရွိေရးမူကို ကၽြန္ေတာ္ ပိုလက္ခံပါတယ္။ ေလာကႀကီးကို အထက္ေအာက္ဖိစီးမႈနဲ႔ တစ္မ်ိဳးတစ္စားတည္း ျဖစ္ေအာင္ ျပဌာန္း ထိမ္းခ်ဳပ္ ရမယ္ဆိုတဲ့ ကဗ်ာဆရာႀကီး အခ်ိဳ႕ရဲ႕ အျမင္ေဟာင္းေတြကို ကၽြန္ေတာ္ ဆန္႔က်င္ေၾကာင္းပါ။ အဲဒီ တုန္းက `ကဗ်ာအက်ိဳးသယ္ပိုးျခင္း´ လို႔ ကၽြန္ေတာ္ ေျပာခဲ့ရပါတယ္။ `ေခတ္ေပၚ´ ကဗ်ာ အက်ိဳး ၊ LP အက်ိဳးရယ္လို႔ မဟုတ္ခဲ့ပါဘူး။ အခုလည္း မဟုတ္ပါဘူး။

၃။

LP ကုိ ကၽြန္ေတာ္ စရင္းႏွီးကာစက မႀကိဳက္ခဲ့ပါဘူး။ အဲဒီတုန္းက ကၽြန္ေတာ့္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ အခံကလည္း ထုထည္ႀကီးႀကီး မားမားနဲ႔ ရွိခဲ့တာက တစ္ေၾကာင္း ၊ LP ကဗ်ာေတြကို စာမ်က္ႏွာ ေပၚမွာပဲ ေတြ႔ရျပီး ေနာက္ခံ သေဘာတရားကိစၥေတြ ဟုတ္တိ ပတ္တိ မသိခဲ့တာက တစ္ ေၾကာင္း ၊ ကိုယ္နဲ႔ ပိုနီးစပ္ႏိုင္တဲ့ အက္ရွဘရီကို ၾကိဳက္ေနတာက ေနာက္တစ္ေၾကာင္းေပါ့။ ေနာက္ပိုင္းမွာ Post-Stucturalist theory ေတြနဲ႔ ရင္းႏီွးလာေတာ့မွပဲ LP ကို ကၽြန္ေတာ္ လက္ခံ လာ ႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ဘာသာစကားနဲ႔ ဆိုင္တဲ့ အယူအဆေတြ ၊ မိမိအတၱ အပါအ၀င္ အိုင္ဒင္တတီ တည္ေဆာက္မႈနဲ႔ ဆိုင္တဲ့ အယူအဆေတြ ၊ စာသားျပဳလုပ္မႈနဲ႔ ဘာသာစကား နယ္ ပယ္မ်ား တည္ေဆာက္မႈ ကိစၥေတြ ၊ အင္စတီက်ဴးရွင္း လုပ္ထားတဲ့ လူမႈနယ္ပယ္ေတြမွာ ဘာ သာစကား သံုးစြဲမႈဆိုင္ရာ အာဏာပါ၀ါ ထူေထာင္ထားရွိမႈေတြ အဓိကေပါ့။ ျပီးေတာ့ ဘာသာ စကားကို ဘာသာေဗဒစနစ္နဲ႔ ဆက္သြယ္မႈ ၾကားခံ ၊ စတဲ့ သာမန္အသိထက္ ေလ့လာမႈ ရွိသ ေလာက္ ဘာသာစကားရဲ႕ တန္ခိုး အာနိသင္ေတြကို ေတြ႕လာခဲ့ရပါတယ္။ ဘာသာစကားနဲ႔ အဓိပၸါယ္ တည္ေဆာက္မႈစနစ္ ၊ ဘာသာစကားနဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈ ထုတ္လုပ္ေရး ၊ ဘာသာစကားနဲ႔ ဒႆနိက ၊ ဘာသာစကားနဲ႔ ယံုၾကည္မႈ/အယူ၀ါဒ ၊ ဘာသာစကားနဲ႔ မသိစိတ္ ၊ text နဲ႔ discourse ၊ deconstruction နဲ႔ Constructivism ၊ ေနာက္ပိုင္း ယဥ္ေက်းမႈသီအိုရီ/ ေလ့လာ ခ်က္မ်ား။ ေမြးဖြားတာကအစ ၊ ေသဆံုးတဲ့အထိ ဘာသာစကားနဲ႔ ကင္းလြတ္လို႔ မရဘူး ဆိုတဲ့ အေျခခံ အျမင္ပါပဲ။ ကိုယ္တိုင္သေဘာ ေပါက္စိမ့္၀င္ျပီး ႀကိဳက္လာတတ္ေတာ့မွပဲ ကိုယ့္ကိုကိုယ္ ယံုၾကည္မႈနဲ႔ LP ကဗ်ာေတြ ၾကိဳးစားစမ္းသပ္ ေရးသားရင္းနဲ႔ ကဗ်ာစာအုပ္ေတြ ထြက္ခဲ့တာပါ။ ကဗ်ာဖတ္ ပရိသတ္ေရွ႕ေမွာက္မွာ မွတ္ေက်ာက္ တင္ခံရဲတဲ့ သေဘာကိုေျပာတာပါ။ အဲဒီေတာ့ ေဇယ်ာလင္းဟာ LP (၀ါ) ဘာသာစကား ကဗ်ာဆရာလား ဆိုတဲ့ ေမးခြန္းက ေပၚလာေတာ့ တယ္။ ဆက္စပ္ျပီး ထြက္လာတဲ့ စကားေတြထဲမွာ ေဇယ်ာလင္းေရးျပတဲ့ ကဗ်ာေတြဟာ LP ကဗ်ာစစ္ ၊ မစစ္ ၊ ဟုတ္ ၊ မဟုတ္ေပါ့။ အဲဒီတုန္းက အဲဒီစကားေတြကို ကၽြန္ေတာ္ဘာမွ မေျဖ ရွင္းခဲ့ပါဘူး။ မလိုဘူးလို႔ ထင္တာရယ္ ၊ ရွိစုမဲ့စုအခ်ိန္ေလး ထဲမွာ အျခား ကိစၥေတြဟာ အျမဲပို အေရးႀကီး ေနတာရယ္ေၾကာင့္ပါပဲ။ အခု ကၽြန္ေတာ့္ကိုကၽြန္ေတာ္ ျပန္ေမးတဲ့အခါ ကိုယ့္ကို ကိုယ္ပဲ ေျဖစရာ အေၾကာင္း ၃ခု ထြက္လာပါတယ္။ ၁။ LP ကဗ်ာဆိုတာဘာလဲ ။ ၂။ ကၽြန္ေတာ္ ေရးတာေတြ အားလံုးဟာ LP ကဗ်ာ ေတြလား ။ နဲ႔ ၃။ ကၽြန္ေတာ္ဘာေတြေရးခဲ့တယ္ဆိုတာပါပဲ။

၃.၁ ။

LP ကဗ်ာဆိုတာ ဘာလဲဆိုတဲ့ ကိစၥကိုေတာ့ ကၽြန္ေတာ္ ေတာ္ေတာ္ေလး ရွင္းခဲ့ျပီးပါျပီ။ `LANGUAGE Poetry ႏွင့္ အျခားကဗ်ာေဗဒမ်ား´ (၂၀၀၅) ၊ `ကဗ်ာဘ၀ ရွာေတာ္ပံု´ (၂၀၀၉) ၊ နဲ႔ `ခ်ားလ္စ္ဘန္းစတိုင္းန္ အင္တာဗ်ဴး/ အေရးအသားမ်ား´ (၂၀၀၉)စာအုပ္ ၃ အုပ္မွာ စုစုစည္း စည္းေလး တင္ျပခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၊ ခက္တာက အေမရိကန္ မွာတင္ LP ကဗ်ာ စေပၚလာတဲ့ ၁၉၇၁ ကေန ဒီေန႔ ၂၀၁၁ ဇႏၷ၀ါရီအထိ ေျပာလို႔မဆံုးေသးဘူး ဆိုတာ internet မွာ ၀င္ၾကည့္ လို႔ရပါတယ္။ အခု ၂၁ရာစုရဲ႕ ပထမဆယ္စုႏွစ္မွာ အေမရိကန္ မွာ ေပၚလာတဲ့ Flarf Poetry ၊ Conceptual Poetry ၊ Elliptical Poetry ၊ New American Hybrid စတဲ့ ကဗ်ာသစ္ေတြ အေၾကာင္း ဖတ္ၾကည့္ရင္ ဘယ္ဟာမွ LP နဲ႔ ကင္းတာမရွိပါဘူး ။ သူတို႔ဆီမွာတင္ ေဆာင္းပါး တစ္ပုဒ္ ၊ စာတမ္းတစ္ေစာင္ ၊ စာအုပ္တစ္အုပ္နဲ႔ရွင္းလို႔ မျပီးႏိုင္ေအာင္ က်ယ္ျပန္႔ နက္႐ိႈင္းတဲ့ သေဘာ ရွိပါတယ္။ အလုပ္ သေဘာနဲ႔ ေျပာရရင္ LP ဆိုတာကို အေမရိကန္ LP (၀ါ) Language Writing ဆရာ/ဆရာမေတြေျပာတာကိုပဲယူရမွာျဖစ္ပါတယ္။

၁။ “LP ကို အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ဆိုခ်က္ တစ္ခုတည္းနဲ႔ လံုလံုေလာက္ေလာက္ ဖြင့္ဆို သတ္ မွတ္လို႔ မရေလာက္ပါဘူး။ . . . သူတို႔ မွာ တူတာဆိုလို႔ ဘာသာစကားကို foreground လုပ္တာပဲ ရွိပါတယ္။ သူတို႔အတြက္ ဘာသာစကားဆိုတာ အေတြ႔အႀကံဳကို ဘာသာ ျပန္တာေသာ္၎ ရွင္းျပတာေသာ္၎ မဟုတ္ပဲ ဘာသာစကားဟာ အေတြ႔အႀကံဳ (၀ါ) ေတြ႔ႀကံဳခံစားမႈရဲ႕ မူလအရင္း အျမစ္ကိုယ္တိုင္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘာသာစကား ကိုယ္တိုင္ ဟာ အာ႐ုံခံစားမႈ၊ ဘာသာစကား ကိုယ္တိုင္ဟာ ေတြးေခၚသိျမင္မႈ ျဖစ္ပါတယ္။ . . . ဘာ သာစကားဟာ သိမႈရဲ႕ၾကားခံ Medium တင္မကပဲ သိမႈ တည္ေဆာက္မႈထဲမွာ ပါ၀င္ ဖြဲ႔စည္းေနတာ ျဖစ္တယ္။ . . . ဒီကဗ်ာေပါင္းခ်ဳပ္ေလးဟာ LP ကဗ်ာရဲ႕ေထြျပား ျခားနား မႈနဲ႔ အရည္အေသြး တန္ဘိုးအားလံုးကို မေဖၚျပႏိုင္ပါဘူး´´။ (Douglas Messerli တည္း ျဖတ္တဲ့ “LANGUAGE´´ Poetries : An Anthology (1987) ကဗ်ာေပါင္းခ်ဳပ္ပါ အမွာ စာမွ)

၂။ “LP . . . ဟာ ေတြ႔ႀကံဳခံစားမႈကို ဗဟိုျပဳတဲ့ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစား ကေန ဘာသာ စကားကို ဗဟိုျပဳတဲ့ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားဘက္ လွည့္လိုက္တာ ျဖစ္တယ္။ . . . LP ဟာ ဘာသာ စကားသံုးနယ္ပယ္အမ်ိဳးမ်ိဳးရဲ႕ ဖြဲ႕စည္း တည္ေဆာက္ပံုနဲ႔ ကဗ်ာေဗဒကို အထူး အာ႐ံုျပဳတယ္။ . . . Expressivism (ေတြ႔ႀကံဳခံစားမႈ) ဖြင့္ဟ ေဖၚထုတ္ျခင္းကို တုန္႔ျပန္တဲ့ အေနနဲ႔ ပံုသ႑ာန္ အသစ္ေတြ တီထြင္ သံုးစြဲလာတယ္။ စကားေျပ ပံုသ႑ာန္သစ္ ၊ စု ေပါင္းဖြဲ႔စပ္ျခင္း ၊ နည္းစနစ္တစ္ခုခုကို သံုးစြဲျခင္း ၊ ေကာ္လာဂ်္ ျပဳလုပ္ျခင္း ၊ တစ္ေၾကာင္း နဲ႔ တစ္ေၾကာင္း အဆက္အစပ္မဲ့ျခင္း ၊ စကားသံတစ္ခုမက ထည့္သြင္းသံုးစြဲျခင္း ၊ ႐ုရွ ပံုသ႑ာန္၀ါဒရဲ႕ `ဆန္းေအာင္ လုပ္ျခင္း´ အပါအ၀င္ ျဖစ္တယ္။ ဒီနည္းေတြသံုးျခင္းဟာ လစ္ရစ္က္ကဗ်ာရဲ႕ `I/ငါ´နဲ႔ လစ္ရစ္က္ကဗ်ာထဲက ေျပာေနတဲ့အသံ Voice တို႔ကို တမင္ ဖ်က္ျခင္း ျဖစ္တယ္။ ( ဒီလို ဖ်က္ၾက တာဟာလည္း Post – Structuralism ရဲ႕ Subject နဲ႔ Subjectivity အျမင္/အယူအဆ/ theory ေတြ ေၾကာင့္ပဲျဖစ္ပါတယ္။). . . LP မွာသံုးတဲ့ ဘာသာစကား အသံုးအႏံႈးေတြ ၊ `ဆန္းေအာင္လုပ္ျခင္း´ ေတြဟာ အဓိပၸါယ္ ရဲ႕ လူမႈ အေျခခံကို ေ၀ဖန္ခ်င္လို႔ ျဖစ္တယ္။ ဆိုလိုတာက သံုးဖန္မ်ားလာလို႔ Sign ေတြဟာ ဘယ္ အတိုင္းအတာအထိ ဆက္စပ္ ၀န္းက်င္ တစ္ခုမဟုတ္တစ္ခုနဲ႔ပဲ ပတ္သက္ေတာ့တယ္ ဆိုတာကို စူးစမ္းဖို႔ျဖစ္တယ္။ . . . ဆင္ျခင္တံုတရား (စိတ္)ရဲ႕ ႐ုပ္ျဒပ္ ပံုသ႑ာန္ ေဖၚ ေဆာင္မႈဟာ LP ရဲ႕ မိုးကုတ္စက္၀ိုင္း ျဖစ္တယ္။´´

(Jerome Rothenburg နဲ႔ Pierre Jorris တို႔ တည္းျဖတ္တဲ့ `Poems For the Millennium ´ (1998) မွ)

၃။ “LP သမားေတြမွာ ကဗ်ာေဗဒနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ အမ်ားျပည္သူ ေရွ႕ေမွာက္မွာ ခ်ျပျပီး ေဆြးေႏြး ေျပာဆိုလိုတဲ့ ဆႏၵေတြ ျဖစ္လာတယ္။ အဲသလို ေဆြးေႏြး ေျပာဆိုၾကဖို႔ အတြက္ ဘာအေၾကာင္းအရာေတြ ခ်ျပရမလဲ။ အဲဒီ အေၾကာင္းအရာေတြ ေပၚမွာ တူညီမႈ ရွိၾက တယ္။ . . . ပကတိ အရွိတရားရဲ႕ သေဘာ သဘာ၀။ တသီးပုဂၢလ လူသားရဲ႕ သေဘာ သဘာ၀။ ပကတိ အရွိတရားနဲ႔ တသီးပုဂၢလ လူသားတို႔ကို ပါ၀င္ဖြဲ႔စည္းတဲ့ ဘာသာ စကားရဲ႕ အခန္းက႑။ အဓိပၸါယ္ရဲ႕ သေဘာ သဘာ၀။ ဘာသာစကားရဲ႕႐ုပ္ျဒပ္။ စာေပ အႏုပညာရဲ႕ ပံုစံနဲ႔ တန္ဘိုး။ နည္းစနစ္ရဲ႕ လုပ္ငန္း ေဆာင္တာနဲ႔ အခန္း က႑။ ေရးသူနဲ႔ ဖတ္သူ ဆက္ဆံေရး။ . . . ဒါေတြကို ေလ်ာ့တြက္လို႔မရဘူး။´´

(Ron Silliman တည္းျဖစ္တဲ့ ` In the American Tree ´: LANGUAGE, Realism, Poetry (1986) မွ)

၄။ “LP ဟာ Post – structuralist ေတြရဲ႕ မိမိအတၱ self ေပၚထားရွိတဲ့ အျမင္ကို လက္ခံ တယ္။ ဒီ Self ဆိုတဲ့ မိမိအတၱဟာ တစ္ခုမက ျဖစ္တယ္။ ေရြ႕ေနတယ္ ၊ ေရွ႕ေနာက္မညီပဲ ဆန္႔က်င္တဲ့ သေဘာလည္း ေဆာင္တယ္ ၊ ဘာသာ စကားနဲ႔ discourse ရဲ႕ အက်ိဳး သက္ေရာက္မႈကို ခံရတယ္။ LP ဟာေခတ္ျပိဳင္ subject (လူမႈကတၱား/` I´) ရဲ႕ ေစ့စပ္လို႔ မရတဲ့ ၊ အစဥ္ပိုင္းဆ ကြဲထြက္ေနတဲ့ သိစိတ္ကို ေန႔စဥ္သံုး ဘာသာစကားရဲ႕ ဖန္တရာ ေတမႈနဲ႔ပဲ ေဖၚျပဖို႔ ၾကိဳးစားတယ္။ ဒါဟာ LPရဲ႕ (hyper) realism သစ္ျဖစ္တယ္။ LP ဟာ ေရးသားျခင္း/ အေရးအသားကို ေ၀ဖန္ပိုင္းျခားမႈ ပါ၀င္ ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ ျဖစ္စဥ္လို႔ သေဘာ ထားတယ္။ အေခ်ာသပ္ ပစၥည္းလို႔ သေဘာမထားဘူး။ LP ဟာ ဖတ္သူရဲ႕ ပူးေပါင္း ပါ၀င္မႈကို ဖိတ္ေခၚတယ္။ ဖတ္သူရဲ႕ အဓိပၸါယ္ ျပဳလုပ္မႈကို အားေပး တိုက္တြန္းတယ္။ . . ဒီနည္းေတြနဲ႔ ဖတ္သူကို လူ႔အဖြဲ႔အစည္းထဲ ပါ၀ါနဲ႔ ခြင့္ျပဳ/ ပိတ္ပင္ ထားတာေတြကို သိျမင္ ေစတယ္။´´

(Bob Perelman ရဲ႕ `Language Writing and Literary History ´ (1996) မွ)

၅။ “Language writing (poetry) ဟာ ကဗ်ာအေရးအသား တစ္မ်ိဳးတည္းကို ဆိုလို တာမဟုတ္ပဲ နယ္ပယ္အပိုင္း အျခားတစ္ခု အတြင္းမွာရွိတဲ့ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ အေရးအသား ေတြ ျဖစ္တယ္။ ဒီအေရးအသားေတြဟာ (ရံဖန္ရံခါ) တစ္ခုခုကို တိတိက်က် မရည္ညႊန္း ဘူး ၊ (တစ္ခါတစ္ေလ) ၀ါက်အထား အသိုအမ်ိဳးမ်ိဳးကို သံုးစြဲတယ္ ၊(တစ္ခါတစ္ရံ) နည္းစနစ္ တစ္ခုခုကို တိတိက်က် ခ်မွတ္ျပီး ဖြဲ႕စည္း တည္ေဆာက္တယ္ ၊ (မ်ားေသာ အားျဖင့္) ႏိုင္ငံေရးအယူ၀ါဒကို ယံုၾကည္လက္ခံတယ္ ၊ (အခ်ိဳ႕ေနရာေတြမွာ) သီအိုရီ ဘက္ တိမ္းတယ္ ၊ (အခ်ိဳ႕ကိစၥေတြမွာ) စာေပအႏုပညာထဲက `I/ ငါ´ ကိုေ၀ဖန္တယ္။´´ (Bob Perelman ရဲ႕ အထက္ပါအက္ေဆးမွ)

၃.၂

ကၽြန္ေတာ္ေရးခဲ့တဲ့ ကဗ်ာအားလံုးဟာ LPကဗ်ာေတြပဲလား ဆိုတာ ေျပာရ ခက္ပါလိမ့္မယ္။ အထက္က အပိုင္း ၃.၁ မွာ ေျပာခဲ့သလိုပါပဲ။ LP ကဗ်ာဟာ က်ယ္ျပန္႔ျပီး LP ကဗ်ာရဲ႕ နည္း စနစ္ေတြ ၊ နည္းပညာေတြ ဟာလည္း အမ်ိဳးမ်ိဳး အစားစားရွိေတာ့ ကၽြန္ေတာ့္ ကဗ်ာ ေတြဟာ LP ဟုတ္မဟုတ္ ၊ စစ္မစစ္ ဘယ္ေပတံနဲ႔ တိုင္းမလဲ။ ကၽြန္ေတာ္ဟာ LPကို ေတြ႔ရွိျပီး ရင္းႏွီး ေအာင္ ခ်ဥ္းကပ္ၾကည့္တဲ့အခါ ကၽြန္ေတာ့္သိမႈအခံနဲ႔ ကဗ်ာဆိုင္ရာ အႀကိဳက္အခံတို႔ကို ပစ္ပယ္ လို႔ မရခဲ့ပါဘူး။ အဲဒီမွာ ကၽြန္ေတာ္ နားလည္လို႔လည္း ႀကိဳက္တဲ့ LP သမားေတြဟာ Charles Bernstein ၊ Bob Perelman ၊ Ron Silliman ၊ Barrett Watten နဲ႔ Lynn Hejinian တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ သူတို႔ လုပ္ေနတာကို ကၽြန္ေတာ္ နားလည္ ခံစားလို႔ရတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူတို႔ ေရး သမွ်အားလံုးကို ကၽြန္ေတာ္ နားလည္တယ္ ၊ ႀကိဳက္တယ္လို႔ မဟုတ္ပါဘူး။ အျခား LP ကဗ်ာ သမားေတြ ( Silliman ရဲ႕ ေပါင္းခ်ဳပ္ထဲမွာ စုစုေပါင္း ၄၀ ၊ Messerli ရဲ႕ ေပါင္းခ်ဳပ္မွာ စုစုေပါင္း ၂၀) ကို ကၽြန္ေတာ္ အႀကိဳက္မေတြ႔ပါဘူး။

ဘယ္ကဗ်ာေရးသူမဆို က်င့္သားမရခင္ Model ယူရတာခ်ည့္ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ Model ကိုယူျပီး ေရးၾကည့္ျပီး ကိုယ့္ဖါသာကိုယ္ ေရးႏိုင္ေတာ့မွပဲ ဒီ Model ကို ပံုသ႑ာန္ ေျပာင္းတာ ဖ်က္တာ ေတြ ၊ Model အသစ္ရွာတာေတြ ၊ ကိုယ္တိုင္အသစ္ စမ္းေရးၾကည့္တာေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ယူတဲ့ Model ကဗ်ာေတြဟာ Charles Bernstein နဲ႔ Bob Perelman တို႔ဆီက အဓိက ျဖစ္ပါတယ္။ အျခား ေတြဆီက နားလည္သေလာက္ ယူျပီး ေပါင္းစပ္တာ ေတြလည္း ရွိပါတယ္။ LP ကဗ်ာမွာကိုက LPကဗ်ာ ေရးနည္းဆိုျပီး နည္းသက္သက္ မရွိပါဘူး။ ရည္ရြယ္ ခ်က္နဲ႔ စမ္းသပ္မႈကုိ လိုက္ျပီး နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိပါတယ္။ အဲဒီလို နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးထဲက ကၽြန္ေတာ့္ ရွိရင္းစြဲဓါတ္ခံနဲ႔ တည့္တဲ့ဟာေတြ ယူသံုးပါတယ္။ ေကာ္လာ့ဂ်္ ၊ List poem နဲ႔ disjunctive strategies ေတြမ်ားပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ပဲ ကၽြန္ေတာ့္ ကဗ်ာေတြကို LPကဗ်ာေတြလို႔ ေခၚ မလား။ LP ကဗ်ာစစ္စစ္ ထုတ္ျပပါဆိုရင္ အေမရိကန္ LP ဆရာ/ ဆရာမႀကီး ေတြေတာင္ ေခါင္းစား  သြားႏိုင္ပါတယ္။ ဒါဟာ LP ကိုတကယ္မသိလို႔ ေရးသား ေျပာဆိုေနၾကတာပဲ ျဖစ္ပါ တယ္။ စံေပတံ တစ္ေခ်ာင္းလို တိတိက်က် သတ္မွတ္ထားတဲ့ ` LP ကဗ်ာ ဟာဒါမွဒါ´ ဆိုတာ မ်ိဳးမွ မရွိတာပဲ။ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ စစ္စစ္ဆိုရင္ ဘယ္ဟာက စံညႊန္းအျဖစ္ ထားရမလဲ။ ေမာင္ေခ်ာႏြယ္ ကဗ်ာေတြထဲက ေတာင္မွ ဘယ္ကဗ်ာကမွ ေခတ္ေပၚ ကဗ်ာစစ္စစ္လို႔ ေျပာလို႔ရ မလဲ။ အဲဒီေတာ့ အလြန္ဆံုးရွိရင္ LP ကဗ်ာရဲ႕ စ႐ိုက္ လကၡဏာေတြကို သိသမွ်ခ်ေရး ျပီး ကၽြန္ေတာ့္ ကဗ်ာေတြကို အဲဒီအခ်က္အလက္ စာရင္းနဲ႔ တိုက္ၾကည့္စရာပဲ ရွိေတာ့တယ္။

ဒါေပမယ့္ ေျပာစရာတစ္ခ ုက်န္ေသးတာက ေဇယ်ာလင္းဟာ LP ကဗ်ာဆရာလို႔ သတ္မွတ္ ၾက တဲ့ ကဗ်ာဆရာအျပင္ ဘာသာျပန္ကဗ်ာဆရာနဲ႔ ကဗ်ာေဗဒ ဆိုင္ရာအသိအျမင္မ်ား ျဖန္႔ျဖဴးသူ လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ အလ်ဥ္းသင့္လို႔ Bob Perelman ေျပာတာေလး ျပန္ေျပာျပ ၾကည့္ခ်င္ပါတယ္။ အဲဒီ ၃ေယာက္ဟာ တစ္ခါတစ္ေလ သီးျခားစီ မေနပဲ လာေရာေထြး ေနတတ္ တာလည္း ရွိပါတယ္။ “အကယ္၍ တစ္ေယာက္ေယာက္ဟာ သူ႔ကိုသူ Language writer လို႔ေျပာ႐ံုနဲ႔ သူဟာ Language writer ျဖစ္သလား။ `ျဖစ္´ တယ္ဆိုရင္လည္း သူေရးသား သမွ်ဟာ LP ေတြျဖစ္သလား။ LP အေၾကာင္း ေဆာင္းပါးေတြတင္ မကပဲ ကဗ်ာေတြေတာင္ ေရးတဲ့ Jed Rasula ဆိုရင္ သူ႔ကိုသူ LP မဟုတ္ဘူးလို႔ ျငင္း ဆိုပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ Silliman ရဲ႕ LP ကဗ်ာေပါင္းခ်ဳပ္မွာ သူ႔ကဗ်ာ ပါ၀င္ေနျပန္ေရာ။ အဲဒီေတာ့ ၊ တစ္ေယာက္ေယာက္ရဲ႕ ကဗ်ာ ကို LP လို႔ ေခၚေ၀ၚ သတ္မွတ္လိုက္႐ံုနဲ႔ သူဟာ LP/ Language writer `ျဖစ္´သလား ၊ မ `ျဖစ္´ဘူးလား။´´ (Language Writing , `Literary History ´ေဆာင္းပါးမွ)

၃.၃

အဲဒီေတာ့ ၊ ကၽြန္ေတာ္ ဘာကဗ်ာေတြ ေရးခဲ့သလဲ။ ကၽြန္ေတာ္ဟာ ဘာကဗ်ာဆိုတာထက္ ကဗ်ာကိုပဲ ေရးခ်င္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ဟာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာမွ ၊LP မွ ၊ အဲသလို ေရးခ်င္ တာမဟုတ္ပါဘူး။ ကၽြန္ေတာ့္ရဲ႕ ကဗ်ာေရးသား ျပဳလုပ္ဖို႔  အစေပၚတာနဲ႔ ေရးသား ျပဳလုပ္ ေနစဥ္အတြင္းမွာ ကၽြန္ေတာ့္အာ႐ံုခံစားမႈ အရွိန္အတိုင္း ၀င္လာတာေတြကို ယူငင္သံုးစြဲ လိုက္ တာပဲျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ`ယူငင္သံုးစြဲ´ တဲ့ အရာေတြထဲမွာ အာ႐ံုေတြနဲ႔ ပြတ္တိုက္ ျဖစ္ေပၚတဲ့ ဘာသာစကားေတြ ပါမယ္။ ဘာသာစကားက ေပးတဲ့ အာ႐ံုေတြပါမယ္။ ေရးျပီးသား လိုင္း တစ္လိုင္းက တြန္းလႊတ္လိုက္တဲ့ စကားလံုးေတြ ၊ ၀ါက်ေတြ ပါမယ္။ မွတ္ဥာဏ္ထဲက ပတ္သက္ စရာေတြ လွ်ပ္တျပက္ ေပၚလာလို႔ ထည့္သံုးလိုက္မယ္။ ေရးလည္း ေရး ၊ ဖတ္လည္း ဖတ္ ၊ အာ႐ံု၀င္စားမႈ ကိုလည္းျပဳျပီး လမ္းေၾကာင္းေဖၚမယ္ ၊ ဖြင့္မယ္ ၊ ခ်ဲ႕မယ္ ၊ တြဲခ်ိတ္ မယ္။ မထင္ မွတ္ ထားတာေတြဟာ စကားအျဖစ္ ေပၚလာတာေတြကိုလည္း ထည့္ေရးမယ္။ ဒါေပမယ့္ ၊ အဲဒီကဗ်ာ ေရးျခင္းျဖစ္စဥ္ တစ္ခုလံုး ထဲမွာ စႏႈိးေဆာ္လိုက္တဲ့ ၀ိုးတ၀ါး အာ႐ံုခံစားမႈကို ဘာ သာစကားနဲ႔ ေကာက္ေၾကာင္း ေဖၚၾကည့္ရင္း ၊ Texture ေတြထည့္သြင္းရင္း ၊ ေရးသား ျပဳလုပ္ သြားတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ့္အတြက္ ဒီမူလ အာ႐ံုခံစားမႈ ၊ ဘာမွန္းလည္းမသိ ၊ ဘာျဖစ္ လာမယ္မွန္းလည္း မသိတဲ့ စိတ္အာရံုေနာက္လိုက္ျပီး ေရးသြားတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ကဗ်ာ တစ္ပုဒ္ကို  ေဘးမွာခ်ျပီး လိုက္ေရးတာ မဟုတ္ပါဘူး။

ဒီမွာ နည္းနည္း ေျပာၾကည့္ခ်င္တာကေတာ့ `အာ႐ံုခံစားမႈ´ ပါပဲ။ ကၽြန္ေတာ့္ အတြက္ေတာ့ ဒီ အာ႐ံုခံစားမႈဟာ ကၽြန္ေတာ္ ဖတ္မွတ္ေလ့လာျပီးႏွလံုးသြင္းလို႔ရတဲ့ ကဗ်ာေဗဒေတြဆီက လာ တာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏွစ္အစိတ္ေက်ာ္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာနဲ႔ ၾကီးျပင္းလာေတာ့ ဒီေခတ္ေပၚကဗ်ာရဲ႕ စီးေၾကာင္းေတြဟာ ကၽြန္ေတာ့္မွာ ရွိေနမွာ ေသခ်ာပါတယ္။ ျပီးေတာ့ ၊ အက္ရွဘရီ ။ ျပီးေတာ့ ၊ LP ။ ျပီးေတာ့ အျခား ေတြ။ ကိမ္းဘရစ္ဂ်္ ကဗ်ာဂိုဏ္းက Jeremy Prynne ပါရင္ပါမယ္။ ကဗ်ာ မေရးခင္ အေတာအတြင္းမွာ ဖတ္ေနတဲ့ စာသားထဲက တစ္ခုခုဟာ ကၽြန္ေတာ့္အာ႐ံုကို ႏႈိးဆြ လိုက္ျပီး အဲဒီစာသားနဲ႔ တစ္နည္းတစ္ဖံုဆက္ႏြယ္ေနတာတစ္ခုခုကို အစျပဳျပီး ေရးသြားတာေတြ လည္း ရွိပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ ၊ ကၽြန္ေတာ့္ ကဗ်ာအာ႐ံုခံစားမႈမွာ LP ဟာ အဓိက လႊမ္းမိုးေပမယ့္ အဲဒီ ကဗ်ာအာ႐ံုခံစားမႈ စက္ကြင္းထဲ ေခတ္ေပၚလည္း ၀င္ရင္၀င္လာမွာပဲ။ `ထင္ရွားတဲ့ အမွတ္ အသား´(၂၀၀၆) ကေန `ကီလီမန္ဂ်ာ႐ို´(၂၀၁၀) မွာပါရွိတဲ့ ကဗ်ာေတြကို ယွဥ္ၾကည့္လို႔ရပါ တယ္။ တူတာေတြ ၊ မတူတာေတြေပါ့။ အခုဒီႏွစ္ပိုင္းမွာ ကၽြန္ေတာ္ ထပ္ေလ့လာေနတဲ့ ကဗ်ာ အမ်ိဳးအစားေတြ ကၽြန္ေတာ့္ရင္ထဲ (၀ါ) ကၽြန္ေတာ့္ ကဗ်ာအာ႐ံုခံစားမႈ စက္ကြင္းထဲ ၀င္လာ တာေတြအရ ကၽြန္ေတာ္ ေရးသားမယ့္ ကဗ်ာေတြဟာ တစ္မ်ိဳးတစ္ဖံု ေျပာင္းရင္ေျပာင္းဦး မွာ ပါပဲ။ ကၽြန္ေတာ္က ကဗ်ာေဗဒ တစ္ခုခုထက္ ကဗ်ာအႏုပညာဆီကိုပဲ သြားခ်င္ေနသူပါ။ ကဗ်ာေရးေနစဥ္ အတြင္းမွာ ကၽြန္ေတာ့္ကဗ်ာ အာ႐ံုခံစားမႈ စက္ကြင္းထဲမွာ ဘယ္ကဗ်ာေဗဒ ၊ ဘယ္ ကဗ်ာအမ်ိဳးအစားက dominant ျဖစ္လာမလဲ ဆိုတာ ႀကိဳေျပာျပလို႔မရပါဘူး။ dominant ျဖစ္တဲ့ အပိုင္းမ်ားရင္ အဲဒီကဗ်ာကို ဘယ္အမ်ိဳးအစားလို႔ ေျပာလို႔ရေကာင္းရျပီး ဘယ္အပိုင္းမွ dominant မျဖစ္ပဲ ဟိုတစ္စ ဒီတစ္စေတြ ေတြ႔ေနရင္ ဘယ္ကဗ်ာေဗဒ ၊ ဘယ္ကဗ်ာ အမ်ိဳး အစားလို႔ ေျပာရ ခက္ေကာင္းခက္ သြားမွာေပါ့။ ဟိုတုန္းက ကဗ်ာေရးရင္ ေခတ္ေပၚကဗ်ာ ပဲ ေရးမယ္ဆိုတာ ေခတ္ေပၚကဗ်ာကိုပဲ ကဗ်ာလို႔သိခဲ့လို႔ပါ။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ႏ်ဴးေယာက္ကဗ်ာ ၊LP ကဗ်ာေတြ ေတြ႔လာေတာ့ အဲသလိုေတြ လိုက္ေရးၾကည့္ တယ္။ ျမန္မာကဗ်ာမွာ ႏ်ဴးေယာက္  ကဗ်ာေရးသူ ၊ LP ကဗ်ာေရးသူ ဆိုတာထက္ ကဗ်ာေရးသူပဲ အျမဲျဖစ္ခ်င္ခဲ့တာပါ။ ကဗ်ာ အႏုပညာ အသိ ရင့္က်က္လာေလ ၊ ေလဘယ္တစ္ခုအတြင္း သြတ္သြင္းလို႔ မရေလကိုပဲ ႀကိဳက္ ပါတယ္။ မတူညီတဲ့ ကဗ်ာေဗဒေတြ ကို ေပါင္းစပ္ျပီးေတာ့ေတာင္ ေရးခ်င္ပါေသးတယ္။ ဘာေတြ ဘယ္လို ထြက္လာမလဲဆိုတာကေတာ့ ေရးၾကည့္မွ သိမွာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

၄။

အခု ပစၥဳပၸဳန္ကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ ၾကည့္ၾကမယ္ဆိုရင္ မဂၢဇင္းနဲ႔ ကဗ်ာစာအုပ္ဆိုတဲ့ Print media မွာ ေရာ အြန္လိုင္း media မွာေရာ LP ကဗ်ာပံုစံမ်ိဳးေတြေတြ႔လာရပါတယ္။ ဥပမာ ၊ Pom Skool ။ အဲဒီ အေရးအသားေတြဟာ LP ကဗ်ာေတြလား ဆိုေတာ့ အထက္က ေျပာခဲ့သလိုပါပဲ။ ေသခ်ာ တာကေတာ့ `ေခတ္ေပၚ´ ကဗ်ာပံုစံ မဟုတ္တာ ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲသလို ေရးသားျခင္း ေပၚမွာေရာ ၊ ေရးသားၾကသူေတြ ေပၚမွာေရာ ကၽြန္ေတာ့္မွာ ေျပာစရာမရွိ သေလာက္ပါပဲ။ ကၽြန္ ေတာ့္ ကဗ်ာ အေရးအသားေတြထဲက ပံုစံေတြ ၊ နည္းေတြက အစ စကားလံုးေတြ ၊ ၀ါက် ေတြ အထိ ယူသံုးၾကတာ ေတြ႔ရပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ့္အမည္ကို ေအာက္ေျခမွာ ေဖၚျပတာရွိသလို မေဖၚျပတာလည္း ရွိပါတယ္။ ဒါကိုလည္း ownership ပိုင္ဆိုင္မႈ သေဘာထက္ intertextuality သေဘာလို႔ပဲ ကၽြန္ေတာ္ျမင္ပါတယ္။ ပိတ္ပင္ ထိန္းခ်ဳပ္လို႔ လည္းမရပါဘူး။ ကၽြန္ေတာ့္ကို အၾကီး အက်ယ္ တိုက္ခိုက္ခဲ့တဲ့ သူေတြေတာင္ ဒီနည္းေတြ သံုးေနတာ မဂၢဇင္းေတြမွာ ျမင္ေနရျပီေပါ့။ သူတို႔ ႀကိဳက္လို႔ပဲ သံုးသံုး ၊ စမ္းသပ္ခ်င္လို႔ပဲသံုးသံုး၊ တစ္ခုခုကို ေက်ာ္လႊားခ်င္လို႔ပဲ သံုးသံုး ၊ LP ဘက္တိမ္း/ ယိမ္း/မွိန္းခ်င္လို႔ပဲ သံုးသံုး ကၽြန္ေတာ္နဲ႔ မဆိုင္ ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ သိတဲ့အတိုင္းပဲ ၊ ေကာင္းရင္ေတာ့ သူတို႔ နာမည္ရတာေပါ့။ မေကာင္းရင္ေတာ့ ေဇယ်ာလင္း ေခါင္းေပါ့။ အဲဒါ ေၾကာင့္ ၊ ေကာင္းၾကပါေစလို႔ပဲ ဆုေတာင္းပါတယ္။ ကိုယ္ လုပ္ေနတာကိုလည္း ဘာကို ဘာ ေၾကာင့္ ဘယ္လို လုပ္ေနတာ ျဖစ္တယ္ဆိုတာ သိၾကဖို႔လည္း ေမွ်ာ္လင့္ပါတယ္။ ဆက္လက္ခ်ဲ႕ ထြင္ ေရးသားၾကဖို႔လည္း တိုက္တြန္းပါတယ္။

၅။

နိဂံုးခ်ဳပ္ ရရင္ေတာ့ ေခတ္ျပိဳင္ ျမန္မာကဗ်ာေလာကမွာ LP ေခၚ ဘာသာစကားကဗ်ာဆိုတဲ့ အေခၚအေ၀ၚ အသံုးအႏႈံးေရာ ၊ အယူအဆေရာ ၊ အေရးအသား ေတြေရာ ၊ ႏြယ္တာ ေတြေရာ ၊ `လိုလို´ေတြေရာရွိေနပါျပၤီ။ စကတည္းက လႈပ္ရွားမႈတစ္ခုလို လုပ္တာ မဟုတ္တဲ့အတြက္ ေခတ္ ေပၚကဗ်ာ လႈပ္ရွားမႈလို Movement တစ္ခုေတာ့ ရွိမယ္လို႔ ကၽြန္ေတာ္မထင္ပါဘူး။ နားလည္ သေဘာေပါက္ျပီး ႀကိဳက္တဲ့ သူေတြ ေရးၾကတာမ်ိဳးပဲ ရွိမယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။ ဒါဟာလည္း လူနည္းစုပဲ ျဖစ္မွာပါ။ အႏုပညာမွာ လူအမ်ားႀကိဳက္ေစဖို႔ ၊ popular ျဖစ္ေစဖို႔ဆိုတာ မရည္ရြယ္ ၾကပါဘူး။ အဲဒါက pop culture ရဲ႕ entertainment ကိစၥေတြလို႔ပဲ ကၽြန္ေတာ္ ျမင္ပါတယ္။ pop culture ထဲက icon ေတြ ၊ pop အေၾကာင္း အရာအျဖစ္အပ်က္ေတြ ယူသံုးေတာင္မွ ကဗ်ာဟာ popular entertainment စာရင္း၀င္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ LP ကုိအသစ္လို႔ျမင္ျပီး LP ရဲ႕ ကဗ်ာပံုစံ ၊ ကဗ်ာဟန္ေတြ လိုက္တုလို႔ပဲ ေရးေရး ၊ စမ္းသပ္ လို႔ပဲေရးေရး ၊ ၾကိဳက္လို႔ပဲ ေရးေရး ၊ ေရးသူရဲ႕ ကိစၥသာလွ်င္ ျဖစ္ပါတယ္။ မႀကိဳက္လို႔လည္း ဘာမွ မျဖစ္သြားပါဘူး ။ ကၽြန္ေတာ္ အင္မတန္ ေလးစား ခ်စ္ခင္တဲ့ ပန္းခ်ီဆရာႀကီး ဦးခင္ေမာင္ရင္ဆို အခုထိ သူလြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္၅၀ ေလာက္ က ႀကိဳက္ခဲ့တဲ့ Ab Ex ပန္းခ်ီေတြ ၾကိဳက္လို႔ေရးျပီး ေရးတိုင္း ႀကိဳက္ေနဆဲပါပဲ။ အဲဒါ သူ႔ယံုၾကည္မႈနဲ႔ သူ႔ အႏုပညာ ဖန္တီးမႈ။

ကဗ်ာ အႏုပညာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ကဗ်ာအသိထဲမွာေတာ့ LP ဟာ တိုးခ်ဲ႕ ၀င္ေရာက္ခဲ့ပါျပီ။ LP ကဗ်ာ ထူေထာင္မႈထက္ ရွိရင္းစြဲ ကဗ်ာေလာကထဲ ကဗ်ာေဗဒသစ္ တစ္ခုျဖတ္သန္းမႈလုိ႔ပဲ ကၽြန္ေတာ္ သေဘာထားပါတယ္။ Postmodern ကဗ်ာေဗဒ တစ္ခုေပါ့။ ဒီေန႔ ကဗ်ာ အေၾကာင္း ေျပာၾကမယ္ ဆိုရင္ ယခင္က ကဗ်ာကို ခံစားမႈနဲ႔ ကန္႔သတ္ထားတဲ့ အဆင့္ကေန ဘာသာ စကားကိုပါ ထည့္ေျပာရမယ့္ အဆင့္ တက္လာတာဟာ ကဗ်ာသိမႈ တိုးျခင္းပဲျဖစ္ပါတယ္။ ႀကိဳက္ျခင္း/ တိုက္ျခင္းကေတာ့ သဘာ၀ျဖစ္စဥ္ပါပဲ။ ႏိုင္ငံတကာ ကဗ်ာသိမႈနဲ႔ ရင္ေဘာင္ တန္းဖို႔ ဆိုရင္ LPရဲ႕ ေနာက္ခံ သေဘာတရား အယူအဆေတြ ၊ သီအိုရီေတြကို တီးမိေခါက္မိရင္ ေကာင္းတာေပါ့။ အထက္မွာ ေျပာခဲ့သလို LPဟာ နယ္ပယ္ အပိုင္းအျခားတစ္ခုထဲက က်ယ္၀န္း က်ယ္ျပန္႔ေထြျပားတဲ့ ကဗ်ာဟန္ အမ်ိဳးမ်ိဳး အစားစားကို ေခၚေ၀ၚ သတ္မွတ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ LPရဲ႕ ေနာက္ခံ intellectual ကိစၥေတြ ၊ social ကိစၥေတြ ၊ aesthetic ကိစၥေတြကို ကၽြန္ေတာ္ တို႔ ဆီမွာ ထဲထဲ၀င္၀င္ ေလ့လာတာမ်ိဳး အားနည္းေနပါေသးတယ္။ ေရးေနၾကတဲ့ အခ်ိန္မွာလည္း ေရးေနခ်ိန္ရဲ႕ သိမႈ ကန္႔သတ္ ေဘာင္ထဲမွာပဲ ေရးေနၾကရ တာျဖစ္ပါတယ္။ ကိုယ္တိုင္ တစ္ဦး စီခ်ဲ႕ထြင္ဖို႔ပဲ လိုပါတယ္။ ပသို႔ဆိုေစ ၊ ျမန္မာကဗ်ာဟာ ရင္ဘတ္ႀကီးကေန အတိုင္းအတာ တစ္ခု အထိ လြတ္ေျမာက္လာ ျပီေပါ့။ `ခံစားမႈနဲ႔ ကဗ်ာေရးတယ္´ဆိုတာ ေတာ္ေတာ္ ႐ိုးစင္းလြန္း လွတဲ့ စကားမ်ိဳးလည္း ျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္သြားျပီေပါ့။ ဒါေပမယ့္ ကဗ်ာမွာ ခံစားမႈမပါရဘူး လို႔ မဆိုလိုပါဘူး။ အဲဒီခံစားမႈကို ဘာက ဖြဲ႕စည္းတယ္ ၊ ဘယ္လိုေဖၚျပမယ္ ၊ စတ ဲ့မူလရင္းျမစ္ကိစၥ ၊ ဒါေတြကို ပစ္ပယ္လို႔ေတာ့ မသင့္ေတာ့ဘူး ထင္ပါတယ္။ ေျမပံုမွာ မပါရွိေသးတဲ့ ေလဟာ နယ္ႀကီးထဲမွာ နယ္ပယ္သစ္ေတြရွာေဖြ တည္ေဆာက္ သြား႐ံုပဲရွိပါတယ္။ ဒါဟာ ကဗ်ာဆရာ ေတြကို စိမ္ေခၚေနတဲ့ ကိစၥပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ကဗ်ာဆရာနဲ႔ ကဗ်ာအႏုပညာရဲ႕အစဥ္ နပမ္းလံုး ပြဲႀကီးပါပဲ။

ေဇယ်ာလင္း

Posted in: ေဆာင္းပါး