ကြန္ဆက္ပ္ျခဴရလ္ ကဗ်ာေဗဒမွတ္စု Notes Towards Conceptual Poetics

ကြန္ဆက္ပ္ျခဴရလ္ ကဗ်ာေဗဒမွတ္စု Notes Towards Conceptual Poetics

၁။ ။ ကြန္ဆက္ပ္ျခဴရလ္ကဗ်ာ Conceptual Poetry (CP) ဟာ ၂၁ရာစုအေစာပိုင္းစာေပလႈပ္ရွားမႈတစ္ရပ္ျဖစ္တယ္။ ေရးသားျပဳ လုပ္သူေတြကိုယ္တုိင္ေျပာစကားအရ “uncreative writing´´ “ဖန္တီးမႈမဟုတ္တဲ့ အေရးအသား´´ျဖစ္တယ္။ CP ျပဳ လုပ္ဖို႔ appropriation ရွိျပီးသား အေရးအသား/စာသားေတြကို ယူသံုးတယ္။ ကနဦးအေတြးထည္ကို အျပီးသပ္ရလာဒ္ထက္ ဦးစားေပးတယ္။ အစြန္းေရာက္ပံုသ႑ာန္ေတြမွာ process-oriented ျပဳလုပ္မႈျဖစ္စဥ္ကို အသိအမွတ္ျပဳေရွ႕ရႈတယ္။ non-expressive (အေတြး ၊ခံစားမႈ ၊ အေတြ႕အၾကံဳစသည္တို႔ကို) ဖြင့္ဟေဖၚျပတာမဟုတ္ဘူး။ အခ်ိဳ႕လက္ရာေတြမွာ သတင္းအ ခ်က္အလက္ထုထည္ၾကီး ပါရွိၾကျပီး လက္ရာတစ္ခုလံုးကို ျပီးဆံုးေအာင္ဖတ္ရႈဖို႔ မရည္ရြယ္ဘူး။ ဥပမာ CPကို စတင္လိုက္သူ Kenneth Goldsmith ကက္နစ္သ္ ဂိုးလ္ဒ္စမစ္သ္ရဲ႕ စံျပလက္ရာျဖစ္တဲ့ `Day´ဟာဆိုရင္ စက္တင္ဘာ ၁၊၂၀၀၀ ေန႔စြဲပါ The New York Times သတင္းစာထဲက စာအားလံုးကို စာမ်က္ႏွာ ၉၀၀ပါရွိတဲ့ စာအုပ္တစ္အုပ္အျဖစ္ ျပန္လည္ျပဳျပင္စာလံုးစီထား တာျဖစ္တယ္။ (စာလံုးတစ္လံုးတစ္ေလမွ သူ႔ဆီက လာတာမဟုတ္ဘူး။ စာလံုးတိုင္း ၊ စကားစုတိုင္း ၊ ၀ါက်တိုင္းဟာ အဆိုပါ သတင္းစာထဲက ယူတာျဖစ္တယ္)။ အျခားနာမည္ရ CPသမားေတြဟာ Christian Bok ၊ Catheline Bergvall ၊ Robert Fitterman နဲ႔ Vanessa Place တို႔ျဖစ္ၾကတယ္။

CPရဲ႕ ေရွ႕ေျပးတစ္ခုဟာ (ျပင္သစ္) Oulipo `အူလီပို´ (I’ Ouvroir de Litterature Potentielle) ျဖစ္တယ္။ ကန္႔သတ္ခ်က္ တစ္ခုခုကို ပံုေသထားရွိျပီး စာေပအေရးအသားအမ်ိဳးမ်ိဳးကို စမ္းသပ္ျပဳလုပ္တာျဖစ္တယ္။ အထင္ကရ ပုဂၢိဳလ္ေတြကေတာ့ Italo Calvino ၊ Georges Perec နဲ႔ Raymond Queneau တို႔ျဖစ္ၾကတယ္။ ဥပမာ တစ္ခုထုတ္ျပရရင္ N+7 နည္းျဖစ္တယ္။ နဂိုရွိျပီးသားမူလစာသားထဲက စကားလံုးတစ္လံုးစီကို အဘိဓါန္ထဲမွာ ပါရွိတဲ့ အဲဒီစကားလံုးေအာက္က သတၱမစာလံုးနဲ႔ အစား ထိုးတာျဖစ္တယ္။ အျခားလႊမ္းမိုးမႈေတြဟာ John Cage နဲ႔ Jackson Maclow တို႔ရဲ႕ chance operations တိုက္ဆိုင္မႈေတြ ေပၚလာသလို ေဆာင္ရြက္ျခင္းျဖစ္တယ္။ ဘရာဇီးလ္က Concrete poetry လႈပ္ရွားမႈနဲ႔လည္းပတ္သက္တယ္။

Robert Fitterman နဲ႔ Vanessa Place တို႔ရဲ႕ `Notes on Conceptualisms´မွာ ေဖၚျပပါရွိတာကေတာ့ CP ရဲ႕ အေျခခံစည္း မ်ဥ္းတစ္ခုဟာ `CP လက္ရာကို သမား႐ိုးက်စာသားေတြ ဖတ္႐ႈသလို `ဖတ္႐ႈ´ဖို႔ မလိုအပ္ျခင္းပဲ´ျဖစ္တယ္။ `ဖတ္႐ႈဖို႔ထက္ လက္ရာရဲ႕ idea ကိုေတြးၾကည့္ဖို႔ပဲလိုတယ္´။ `Unoriginal Genius ´စာအုပ္ရဲ႕ နိဒါန္းမွာ စာေပေ၀ဖန္ေရး ဆရာမ Marjorie Perloff ေရးသားတာကေတာ့––´ `ပင္ကိုယ္´ `original´လံုး၀မဟုတ္တဲ့ `ကဗ်ာ´ကို အခု CP သမားေတြလုပ္ၾကသလို ေရး လည္းေရးႏိုင္ျပီး ကဗ်ာလည္းျဖစ္/ေျမာက္တယ္ဆိုတာဟာ ကဗ်ာေလာကမွာမရွိခဲ့ဖူးဘူး။´

Christian Bok ရဲ႕ `Eunoia ´ စာအုပ္မွာဆိုရင္ အခန္းတစ္ခန္းဆီမွာ သရတစ္လံုးပဲ သံုးထားတာျဖစ္တယ္။

Caroline Bergvall ရဲ႕ `Via ´ဟာဆိုရင္ အီတာလ်ံ ဂႏၱ၀င္ကဗ်ာဆရာၾကီး Dante ဒန္ေတရဲ႕ `Inferno´မဟာကဗ်ာဘာသာ ျပန္ ၄၈ခုရဲ႕ ပထမလိုင္းေတြကိုပဲ ျပန္စီတာျဖစ္တယ္။

Flarf ကဗ်ာဆရာေတြျဖစ္ၾကတဲ့ Nada Gordon ၊ K.Silem Mohammad နဲ႔ Gary Sullivan တို႔ရဲ႕ ကဗ်ာေတြဟာ Google search engine ထဲကထြက္လာတာ/ေတြ႕ရွိတာေတြကို primary text အေျခခံစာသားအျဖစ္ယူျပီး အဲဒီကေန ၊ `ဆိုးရြား´တဲ့၊ `မဆီေလ်ာ္´ တဲ့ ကဗ်ာေတြျပန္ျပဳလုပ္တာျဖစ္တယ္။

(A Brief Guide to Conceptual Poetry မွ)

- – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - — – - – - – - – - – - – - – - – - – - – -

၂။ ။အတိုခ်ံဳ႕ေျပာရရင္ Conceptual writing သို႔မဟုတ္ uncreative writing ဟာ ေခတ္ကာလရဲ႕ ကဗ်ာေဗဒျဖစ္တယ္။ ၂၀ ရာစုရဲ႕ အာဗြန္႔ ဂါ့ဒ္ ဆႏၵေတြနဲ႔ ၂၁ ရာစုရဲ႕ စက္မႈနည္းပညာေတြကို ေပါင္းစပ္လိုက္တာပဲျဖစ္တယ္။ ၂၁ရာစုကဗ်ာ နယ္ပယ္ကို ခ်ဲ႕ထြင္လိုက္တာျဖစ္တယ္။ CP အေလးထားတာကေတာ့ ေယဘူယ်အားျဖင့္ အသြားႏွစ္ခြျဖစ္တယ္ ၊ ႐ုပ္ျဒပ္နဲ႔ အေတြးထည္ materiality and concept ။ CP ဟာ `ပင္ကိုယ္/မူလ´ `originality´ ျဖစ္ဖို႕ လံုး၀မရည္ရြယ္ဘူး။ uncreativity ၊ unoriginality ၊ illegibility (ဖတ္ရန္ မလြယ္ကူျခင္း) ၊ appropriation ၊ plagiarism (သူတစ္ပါးအေရးအသားကို ခိုးခ်ျခင္း) ၊ Fraud (အတုျပဳလုပ္ျခင္း) နဲ႔ falsification (လိမ္ျခင္း) တို႔ကို သံုးျခင္းအားျဖင့္ self `မိမိ´နဲ႔ ego `အတၱ´တို႔ကို တမင္ပယ္ ေဖ်ာက္တာျဖစ္တယ္။ နည္းပညာ methodology ေတြအားျဖင့္ information management ၊ word processing ၊ databasing နဲ႔ extreme process တို႔ကိုသံုးတာျဖစ္တယ္။ ပ်င္းရိျငိေငြ႕ဖြယ္ျဖစ္ျခင္း ၊ တန္ဘိုးမဲ့ျခင္းနဲ႔ အာဟာရမဲ့ျခင္းတို႔ဟာ ထင္ရွားတဲ့ စ႐ိုက္လကၡဏာ/သေဘာထားေတြျဖစ္တယ္။ ဘာသာစကားဟာ အမႈိက္ ၊ ဘာသာစကားဟာ အယိုအယြင္း အပ်က္အစီးလက္က်န္ေတြျဖစ္တယ္။ အာဟာရမဲ့ဘာသာစကား ၊ အဓိပၸါယ္မဲ့ဘာသာစကား ၊ အခ်စ္မဲ့ဘာသာစကား ၊ ေန႔စဥ္ ေျပာစကား ၊ ဖတ္မရျခင္း ၊ ယႏၱယားဆန္ဆန္ထပ္မံထပ္မံျပန္လည္ျပဳလုပ္ျခင္းမ်ား။ အစြဲအလန္းၾကီးၾကီးနဲ႔ မွတ္တမ္းတင္ စာရင္းသြင္းျခင္း ၊ မီဒီယာနဲ႔ ေၾကာ္ျငာရဲ႕ တန္ဘိုးဖ်က္/ပ်က္ဘာသာစကား ၊အရည္အေသြးထက္ အေရအတြက္ကို ပိုဦးစားေပး တဲ့ဘာသာစကား။

ယူငင္သံုးစြဲတဲ့ ဘာသာစကားကို သူ႔ကိုသူပဲျပန္ထင္ဟပ္ဖို႔အတြက္ သံုးစြဲရာမွာ CP သမားေတြဟာ အဆိုပါ ယူငင္သံုးစြဲတဲ့ စကားလံုးေတြမွာ နဂိုမူလအားျဖင့္ ပါရွိျပီးသား politics အားျပိဳင္ဖိႏွိပ္မႈေတြကို ေပြ႕ဖက္တယ္။ သူတို႔ရဲ႕ ကိုယ္ပိုင္ေတြ မဟုတ္ တဲ့ စကားလံုးေတြကို ကိုယ္က်င့္တရားဆိုင္ရာျဖစ္ျဖစ္ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာျဖစ္ျဖစ္ သတ္မွတ္ခ်ျပဖို႔ CP သမားေတြေရွာင္က်ဥ္ၾက တယ္။ ေရြးခ်ယ္မႈအားျဖင့္ေသာ္၎ စက္သံုးစြဲမႈအားျဖင့္ေသာ္၎ကေန ျပဳလုပ္ရရွိတဲ့ ကဗ်ာကပဲ ႏိုင္ငံေရးအယူအဆ/အစီ အစဥ္ကို စတင္လိုက္ေစတာျဖစ္တယ္။ ဒီ ႏိုင္ငံေရးအယူအဆ/အစီအစဥ္ဟာ ကဗ်ာဆရာ ကိုယ္တိုင္ျပစ္တင္႐ႈတ္ခ်တာမ်ိဳး လည္းျဖစ္ဖို႔မ်ားတယ္။ appropriation အေျချပဳ စာေပအေရးအသားျပဳလုပ္မႈထြန္းကားလာတာနဲ႔အမွ် ေန႔စဥ္သိျမင္ေတြ႕ၾကံဳ ေနက်အရာေတြဟာ ဆန္းၾကယ္လာၾကတယ္။ အဓိပၸါယ္အားျဖင့္ မေျပာင္းလဲေစပဲ သူ႔ခ်ည့္သက္သက္ယူငင္သံုးစြဲလိုက္တဲ့အခါ မွာေပါ့။ ၀ါက်ဖြဲ႕ထံုးကို ေဖါက္ခြဲဖ်က္ဆီးပစ္လိုက္စရာလည္းမလိုဘူး။ CP ဟာ ဖတ္သူထက္ ေတြးေခၚ/ေတြးေတာသူကို ပို စိတ္၀င္စားတယ္။ ဒီကဗ်ာ စိတ္မ၀င္စားဆံုးဟာ ဖတ္႐ႈႏိုင္မႈပဲျဖစ္တယ္။ idea ေကာင္းမွ CP ေကာင္းမွာျဖစ္တယ္။ အက်ိဳးရ လာဒ္ျဖစ္တဲ့ စာသားထက္ မူလ idea ဟာ ပိုစိတ္၀င္စားစရာျဖစ္တယ္။

( Conceptual Poetics : Kenneth Goldsmith မွ )

- – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - — – - – - – - – - – - – - – - – - – - – -

၃။ ။Poets .org –– CP ကိုနားမလည္တဲ့ လူငယ္ပရိသတ္ေတြကို ခဗၤ်ားဘယ္လိုရွင္းျပမလဲ။

KG –– CP ဟာ ဖတ္စရာမလို တဲ့ ကဗ်ာပါပဲ ။. . . ။ ကၽြန္ေတာ့္စာအုပ္ေတြဆို ဖတ္လို႔ကိုရမွာမဟုတ္ဘူး။ အဲဒီ စာအုပ္ေတြရဲ႕ ေနာက္ေက်ာက concept အေတြးထည္ကို သိရင္ျပီးျပီ။ . . . ။ concept ရရင္စာအုပ္ရတယ္ ၊ ဒါေပမယ့္ အဲဒီ စာအုပ္ကိုဖတ္စရာမလိုဘူး။ ဖတ္႐ႈဖို႔ထက္ အဲဒီစာအုပ္အေၾကာင္းေျပာတာကမွ ပိုေကာင္းလိမ့္မယ္။ ဘာအသစ္မွ ဆန္းသစ္ တီထြင္တာလည္း မဟုတ္ဘူး။ ရွိျပီးသားေတြကိုပဲ နဂိုမူလစာသားေတြမ်ိဳးလိုျပန္စီတာ ၊ ျပန္ေဖၚျပတာပဲျဖစ္တယ္။ ေဖၚျပတဲ့ ပစၥည္းထက္ ဘာပစၥည္းကို ေဖၚျပဖို႔ေရြးခ်ယ္တယ္ဆိုတာ ပိုစိတ္၀င္စားစရာေကာင္းတယ္။ အေရးအသားေပၚမူတည္ျပီး ကိုယ့္ ကိုတန္ဘိုးျဖတ္ မွာမဟုတ္ဘူး ၊ ဘာမွမေရးသားခင္ျဖစ္ေပၚတဲ့ စဥ္းစားေတြးေတာၾကံဆမႈျဖစ္စဥ္ေပၚမွာ ကိုယ့္ကိုတန္ဘိုးျဖတ္ မွာျဖစ္တယ္။ . . . ဟိုကတစ္လိုင္း ၊ ဒီကတစ္လိုင္းယူျပီးကဗ်ာေတြျပဳလုပ္ၾကတာရွိခဲ့ျပီးျပီ။ ဒါေပမယ့္ ရွိျပီးသား အေရးအသား တစ္ခုခုကိုေကာက္ယူ ၊ ၅လကၼေလာက္ ေနရာေရႊ႕ ၊ ကိုယ္ကိုယ္တိုင္ေရးတာ မဟုတ္ေပမယ့္ ဒါဟာကိုယ္ျပဳလုပ္တာလို႔ေျပာ ျပီး ဒါဟာစာသား အသစ္ျဖစ္ေၾကာင္း အခိုင္အမာေျပာဆိုတာမ်ိဳးတစ္ခါမွမရွိခဲ့ဖူးဘူး။

Poets .org –– CP ရဲ႕ ပံုစံေတြကို ဂႏၱ၀င္ကဗ်ာေတြမွာ ေတြ႕ႏိုင္မလား။ ဥပမာ ၊ Homer ၊ Sappho ၊ Shakespeare ၊ Keats။ ဒါမွမဟုတ္ CP ဟာ ပို႔စ္ေမာ္ဒန္သမားေတြျဖစ္ၾကတဲ့ John Cage ၊ Jackson Maclow ၊ Andy Warhol တို႔ရဲ႕ လက္ရာေတြကို အေျချပဳသလား။

KG –– မၾကာေသးခင္ကပဲ Craig Dworkin နဲ႔ ကၽြန္ေတာ္ကဗ်ာေပါင္းခ်ဳပ္တစ္အုပ္ထုတ္လိုက္ၾကေသးတယ္။ ´Against Expression ´။ CP အေရးအသားေပါင္းခ်ဳပ္ေပါ့။ Steve Mc Caffery လိုစာေပပညာရွင္စစ္စစ္ဆိုရင္ ဥေရာပ အလယ္ေခတ္စာေပထဲမွာ CPရဲ႕ သာဓကေတြ ရွာေတြ႕ေကာင္းရွာေတြ႕မယ္ထင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ကၽြန္ေတာ္က အဲလိုပညာ ရွင္မဟုတ္ဘူး။ Craig ကလည္း တကယ့္ modernist ပဲ။

အဲဒီေတာ့ ၊ မာလာေမ။ (ျပင္သစ္သေကၤတ ၀ါဒီကဗ်ာဆရာ Mallarme)။ မာလာေမ လိမ္ေရးခဲ့တဲ့ ဖက္ရွင္ဆိုင္ရာ အေရး အသားေတြ။ သူဟာ နာမည္၀ွက္အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ဖက္ရွင္မဂၢဇင္းတစ္အုပ္လံုးေရးသားထုတ္ေ၀ခဲ့တယ္ဗ်ာ။ သူတစ္ေယာက္တည္း လုပ္တာ။ ဖက္ရွင္က်က် ဘယ္လို၀တ္ဆင္ရမယ္တို႔ ၊ ညစာစားပြဲၾကီးဘယ္လိုတခမ္းတနားက်င္းပရမယ္တို႔ဘာတို႔ေပါ့ေလ။ အဲဒီ Vogue မဂၢဇင္းတစ္အုပ္လံုးသူတစ္ေယာက္တည္းေရးခဲ့တာ။ လူၾကိဳက္မ်ားတဲ့ မဂၢဇင္းလည္းျဖစ္ခဲ့ေသးတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၊ တစ္အုပ္လံုးမုသားခ်ည့္ပဲဗ်။ အိုင္ဒင္တတီကို လိမ္လိုက္တာ။ အဲဒါ မဟာလက္ရာၾကီးပဲ ။ . . . . ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ CP ေပါင္းခ်ဳပ္ ဆိုရင္ modernism ရဲ႕ ကနဦးအစဆီျပန္သြားတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီကေန ဒီေန႔ေခတ္ျပိဳင္ဆီတည့္တည့္မတ္မတ္လမ္းေၾကာင္း ထြင္လိုက္တာျဖစ္တယ္။

. . . .

Poets .org –– ခဗၤ်ားကို လႊမ္းမိုးတဲ့ စာသားေတြ ၊ လူပုဂၢိဳလ္ေတြရွိသလား။

KG –– စမ္းသပ္မႈအားလံုးရဲ႕ မ်ိဳး႐ိုးစဥ္ဆက္အတိုင္းပါပဲ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ရဲ႕ မူလဇစ္ျမစ္ဟာ Language Poetry နဲ႔ မကြာျခားပါဘူး။ ဂါးထ႐ု(ဒ္)စတိုင္းန္ကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ခ်စ္တယ္။ အက္ဇရာ ေပါင္းန္(ဒ္) ကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ခ်စ္တယ္။ ေဂ်းမ္စ္ ဂိၽြဳက္စ္ကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ခ်စ္တယ္။ အဲဒီမ်ိဳး႐ိုးစဥ္ဆက္။ ျပီးေတာ့ ျပတ္ေတာက္သြားတာေတြ။ အဲဒီတုန္းက အေရးၾကီးခဲ့တာ ေတြက Fluxus ၊ Pop Art ၊ Sound Poetry ၊ Visual နဲ႔ Concrete Poetry ။ sampling နဲ႔ hip hop တို႔လည္းအေရးပါၾက တယ္။ Situationism ဟာ (ကၽြန္ေတာ္တို႔အေပၚ) တကယ့္ကိုၾကီးမားတယ္။ LP ဟာလည္း တကယ့္လႊမ္မိုးမႈပဲေပါ့။

ကၽြန္ေတာ့္အတြက္ပဲ ေျပာရရင္ေတာ့ John Cage နဲ႔ Ardy Warhol တို႔ဟာမွတ္ေက်ာက္ေတြပဲ။

Poets .org –– Conceptual poet ဆိုတဲ့ အသံုးအႏံႈးဟာ ေဘာင္က်ဥ္းတယ္/အကန္႔အသတ္ျဖစ္တယ္လို႔ျမင္သလား။

KG –– အရာရာကို ေဘာင္ခတ္/ကန္႔သတ္တာ ကၽြန္ေတာ္ၾကိဳက္ပါတယ္။ ဒီေန႔ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားလုပ္ေနၾကတဲ့ လုပ္ပံုလုပ္နည္းတစ္ခုကို တစ္နည္းအားျဖင့္ ေဖၚျပတာလည္းျဖစ္တယ္။ မတူကြဲျပားတဲ့ ဟန္အမ်ိဳးမ်ိဳးကို အမည္တစ္ခုတပ္ေပး တာျဖစ္တယ္။ ကၽြန္ေတာ္ကိုယ္တိုင္ေျပာရရင္ Flarf ဟာ Conceptualism ထဲအက်ံဳး၀င္တဲ့ နည္းပညာတစ္ခုျဖစ္တယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ ေပါင္းခ်ဳပ္မွာ Flarfကိုလည္းထည့္သြင္းေဖၚျပထားပါတယ္။

ဒစ္ဂ်စ္တလ္ ပတ္၀န္းက်င္ေၾကာင့္ လူေတြဟာ ကြဲျပားျခားနားစြာ လုပ္ေဆာင္ေနၾကတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒစ္ဂ်စ္တလ္ ကဗ်ာေဗဒ digital poetics လို႔ေခၚခ်င္လည္း ေခၚႏိုင္တာေပါ့။ ဒါေပမယ့္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ကြန္ျပဴတာစကရင္ေပၚမွာထက္ စာမ်က္ ႏွာေပၚမွာ ျဖစ္ေနတာပိုမ်ားတယ္။ အင္တာနက္တစ္ခုလံုးကို ျဖတ္ညႇပ္ကပ္လို႔ရတယ္ဆိုတဲ့ ေနာက္ခံ အယူအဆေတာ့ရွိတာ ေပါ့။ အဲသလိုျဖတ္ညႇပ္ကပ္ျပီးရင္ ဘာလုပ္လို႔ရသလဲ။ ကိုယ့္ဟာလို႔ပဲေျပာလိုက္ေပါ့။ ဘာေၾကာင့္လည္းဆိုေတာ့ ကိုယ္ copy လုပ္လို႔ရတယ္ ၊ ညႇပ္လို႔ရတယ္ ၊ ကပ္လို႔ရတယ္။ အဲဒီေတာ့ CP လို႔ သံုးႏံႈးေခၚေ၀ၚတာ ေကာင္းပါတယ္။ အသံုးလည္းတည့္ တယ္။ ျခံဳငံုလည္းေျပာလို႔ရတယ္ . . . . ဒစ္ဂ်စ္တလ္ျဖစ္ေပၚလာေတာ့ ဘာသာစကားကို ကၽြန္ေတာ္တို႔ အရင္ကနဲ႔ မတူပဲ တစ္မ်ိဳးေတြးေတာလာၾကတယ္။ အဲဒီ ဒစ္ဂ်စ္တလ္နဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ျဖစ္တတ္တဲ့ သေဘာေတြ ၊ ျဖစ္ႏုိင္ေခ်ေတြကို ေဖၚျပဖို႔ conceptualism ဟာ အသံုး၀င္လာတာပဲျဖစ္တယ္။

Poets .org –– ခဗၤ်ားရဲ႕ လက္ရာေတြနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ဘယ္လိုတုန္႔ျပန္မႈေတြေတြ႕ၾကံဳရသလဲ။

KG –– ၀ိုင္းဆဲၾကတာေပါ့။ လက္၀ဲဘက္ကေရာ ၊ လက္ယာဘက္ကေရာေပါ့။ ကၽြန္ေတာ့္အေရးအသားေတြဖတ္ၾကား ျပဖို႔ အိမ္ျဖဴေတာ္က ဖိတ္ေခၚေတာ့ လက္၀ဲဘက္ကေန Linn Dinh `လင္းဒင္းန္´ ဟာ လူအုပ္စုလိုက္သတ္ျဖတ္တဲ့ သမၼတ အိုဘားမားကို ေဖ်ာ္ေျဖရေကာင္းလားဆိုျပီး စြပ္စြဲတယ္။ လက္ယာဘက္ကဆိုရင္ ေရဒီယို talk –show တင္ဆက္တဲ့ Michael Savage ဟာ အိမ္ျဖဴေတာ္က ကၽြန္ေတာ့္ကို ဖိတ္ၾကားတာနဲ႔ ပတ္သက္ျပီး `အေနာက္တုိင္းယဥ္ေက်းမႈၾကီးက်ဆံုးသြားပါျပၤီ´ တဲ့။ `မာ့က္ဆစ္ လူတန္းစားစစ္ပြဲေပၚေပါက္လာျပီ´တဲ့။ . . . . အိမ္ျဖဴေတာ္လို အထင္ကရေနရာမ်ိဳးးမွာ Conceptualism ေရာက္သြားပံုနဲ႔ ပတ္သက္ျပီး အစြန္းႏွစ္ဘက္စလံုးရဲ႕ စကားအသံုးအႏံႈးေတြ ဘယ္ေလာက္တူၾကတယ္ဆိုတာ စိတ္၀င္စား ဘြယ္သိရတာေပါ့။ ဒါေပမယ့္အဲသေလာက္ေရွာ့ခ္ျဖစ္စရာလည္းမဟုတ္ေလာက္ပါဘူး။

Poets .org –– အဲသလိုအစြန္းေရာက္တာေတြ ခဗၤ်ားတမင္လိုက္ရွာသလား။

KG –– ကၽြန္ေတာ္ေတာ့ၾကိဳက္တယ္။ အႏုပညာေလာကမွာ အဲသလိုတုန္႔ျပန္မႈေတြမရဘူးေလ။ အႏုပညာဟာ ပရိတ္ သတ္ကို ေရွာ့ခ္မျဖစ္ေစေတာ့တာၾကာပါျပီ။ ကဗ်ာေလာကဆိုရင္ တကယ့္ကို ကြန္ဆာေဗးတစ္ပဲ။ ကဗ်ာေၾကာင့္ လူေတြစိတ္ အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ရတယ္လို႔။ တစ္နည္းအားျဖင့္ေတာ့ ေကာင္းတာေပါ့ဗ်ာ။ အႏုပညာေလာကမွာ ဘာေလးတစ္ခုခုလုပ္ လိုက္ျပီး `အႏုပညာ´လို႔ေခၚလိုက္ရင္ လူေတြက `ဟာ ၊ မိုက္တယ္´ လို႔ ေထာပနာျပဳျပီး အဲဒီအရာကို ေစ်းၾကီးၾကီးနဲ႔ ေရာင္း စားလိုက္လို႔ရတယ္။ ကဗ်ာေလာကမွာေတာ့ တစ္ေယာက္ေယာက္က `ငါပင္ကိုယ္ေရးတာေတြေရွာင္ေတာ့မယ္။ ငါဟာ တမင္ မဖန္တီးပဲ ရွိတာကိုပဲျပန္လုပ္မယ္´ လို႔သာေျပာလိုက္ရင္ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ မ်က္စိမ်က္ႏွာေတြသိသိသာသာပ်က္ သြားၾကလိမ့္မယ္။

Poets .org –– ခဗ်ၤားရဲ႕ လုပ္ရပ္/လက္ရာေတြဟာ ခဗၤ်ားရဲ႕ ေခတ္ျပိဳင္/မိတ္ေဆြေတြ ျဖစ္ၾကတဲ့ Christian Bok ၊ Vanessa Place ၊ Robert Fitterman ၊ Catheline Bergvall နဲ႔ အျခားသူေတြနဲ႔ ဘယ္လိုပတ္သက္လဲ။

KG –– ဒီကိစၥကို ေျပာခဲ့ၾကတာစကားအရွည္ၾကီးပါပဲ။ အခုဆိုေပါင္းခ်ဳပ္ေတာင္ထြက္လာျပီ။ ေျပာရရင္ေတာ့ အခုဆို ၁၅ႏွစ္ရွိျပီေပါ့။ စခဲ့တုန္းက Darren Wershler ရယ္ ၊ ကၽြန္ေတာ္ရယ္ ၊ Christian Bok ရယ္။ ဒစ္ဂ်စ္တလ္ေပၚလာလို႔ေလထဲ အန႔ံသစ္တစ္ခုရလိုက္သလိုေပါ့။ ၁၉၉၀ ခုႏွစ္ေႏွာင္းပိုင္းေတြတုန္းက။ အခုလူတိုင္းဟာ CP အေၾကာင္းေျပာေနၾကျပီ။ တကၠႏို ေလာ္ဂ်ီေၾကာင့္ ရနံ႔သစ္ရျပီးကတည္းက အျခားသူေတြလည္း ဒီထဲပါ၀င္လာၾကတယ္။ ဥပမာ ၊ Vanessa ။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၅ ႏွစ္ တုန္းက သူ႔ကိုဘယ္သူမွမသိၾကဘူး။ သူ႐ုတ္တရက္ေရာက္လာျပီး ၾကီးမားတဲ့ အင္အားၾကီး တစ္ခုျဖစ္လာခဲ့တယ္။ ျပီးေတာ့ Catherine Bergvall ။ ျပီးေတာ့ Kim Rosenfield ၊ Nada Gordan ၊ Katie Dagentesh ။

CP နဲ႔ ပတ္သက္လို႔ေနာက္တစ္ခုေျပာခ်င္တာကေတာ့ Concrete Poetry ျပီးရင္ CP ဟာ ႏိုင္ငံတကာ ကဗ်ာလႈပ္ရွားမႈ international poetry movement ျဖစ္တယ္ဆိုတာပါပဲ။ LP ဟာ internationalမျဖစ္ခဲ့ဘူး။ LP ကို ကမာၻအႏွံ႔ကသိၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ အေမရိကန္ ၊ အဂၤလန္နဲ႔ ကေနဒါမွာကလြဲလို႔ ႏိုင္ငံတကာမျဖစ္ခ့ဲဘူး။ Concrete Poetryရဲ႕ ႏိုင္ငံတကာ ကဗ်ာလႈပ္ ရွားမႈျဖစ္ခဲ့ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းတစ္ခုဟာ ဘာလဲဆိုေတာ့ ဘာသာစကားတစ္ခုခုကို သိမွ အဲဒီကဗ်ာကို ဖတ္လို႔ရတာမ်ိဳး မဟုတ္ဘူး။ Concrete Poetryရဲ႕ အေျခခံကိုယ္တိုင္က အျမင္ဆိုင္ရာ Visual ပဲေလ။ ေသာ့ေသးေသးေလးတစ္ေခ်ာင္းရရင္ အဲဒီကဗ်ာေတြကို နားလည္လို႔ရသြားႏိုင္တယ္။ အဲေတာ့ ဒီကဗ်ာမ်ိဳးေရးသားျခင္းမွာ ပါ၀င္လာၾကတဲ့ သူေတြ ကမာၻအႏွံ႔မွာ ရွိတယ္။ ႏိုင္ငံတကာေပါင္းခ်ဳပ္ေတြလည္းထြက္လာတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔စာအုပ္ကလည္း အဲသလို global anthology ပဲေလ။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ လက္ရာေတြကို ဖတ္စရာမလိုဘူး။ ဘာသာစကားတစ္မ်ိဳးမ်ိဳးကို သိဖို႔ထက္ Concept ကို သိဖို႔ပဲ။ ကိုယ့္ေရွ႕ေမွာက္မွာ Concept တစ္ခုခုေရာက္လာျပီးရင္ ဘာဆက္ျဖစ္မယ္ဆိုတာ ဘယ္သူမွ ဂ႐ုမစိုက္ဘူး။ ဘာျဖစ္ျဖစ္ေပါ့။

လူေတြဟာ ဒီလိုမ်ိဳးလုပ္ေနၾကျပီ။ ကၽြန္ေတာ္တို႔မွာ ႏိုင္ငံတကာမိတ္ေဆြေတြရွိတယ္၊ ျပင္သစ္၊ အဂၤလန္ ၊ ဘရာဇီး ၊ အာဂ်င္တီးနား ၊ ကေနဒါ။ စကဲန္ဒီေနးဗီးယားမွာဆိုရင္ CP အေရးအသားေတြအံုလိုက္ပဲ။

Poets .org –– ခဗ်ၤားလုပ္ေနတာေတြကို လႈပ္ရွားမႈတစ္ခုျဖစ္လာေစမယ့္ အေရးအသားမ်ိဳးေတြ ဘက္လွည့္လိုက္တဲ့အခါ ရွိခဲ့သလား။

KG –– ကၽြန္ေတာ္တို႔မလုပ္ရင္လုပ္မယ့္သူမရွိခဲ့ပါဘူး။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ CP စတင္တဲ့ အခ်ိန္ကေန သိပ္မၾကာေသးတဲ့ ကာလအတြင္းအထိ လူေတြဟာ LP အေၾကာင္းပဲ ေျပာတတ္ခဲ့ၾကတယ္။ အဲဒါကိုလည္း ၁၉၇၃ ေလာက္ကတည္းက ေျပာခဲ့ တာ။ Buffalo တကၠသိုလ္ကထြက္လာတဲ့ ေက်ာင္းသားေတြဆိုလည္း LP အေၾကာင္းပဲေျပာၾကတယ္။ LP ရဲ႕ မေရတြက္ႏိုင္တဲ့ မ်ိဳးဆက္ေပါ့။ ခ်ားလ္စ္ဘန္းစတိုင္းန္ရဲ႕ တပည့္တပန္းေတြေပါ့။ ဒါမွမဟုတ္လည္း အဆြယ္အပြားေတြေပါ့။ အေလးအနက္ထား တဲ့ အေရးအသားေတြဟာလည္း LP ဗဟိုျပဳေတြပဲ။ ၾကာေတာ့ျငီးေငြ႕စရာျဖစ္လာတာေပါ့ဗ်ာ။ LP ကို ကၽြန္ေတာ္ၾကိဳက္ပါတယ္။ LP ကေန ဘာရလိုက္လဲဆိုေတာ့ အေၾကာင္းတစ္ခုခုကို တစ္ေယာက္ေယာက္ေရးဖို႔ ေစာင့္ေနရင္ ဘယ္သူမွေရးၾကမွာမဟုတ္ ဘူး။ ကိုယ္ကိုယ္တိုင္ ၀င္ျပီးေရးဖို႔ပဲရွိေတာ့တယ္။ ကိုယ္ကိုယ္တိုင္စ ျပီးေရးမွ ျဖစ္လာေတာ့မွာ ျဖစ္တယ္။ အဲေတာ့မွပဲ ျဖစ္လာေတာ့ တယ္။

(Poets .org ၀န္ထမ္းမ်ားနဲ႔ Kenneth Goldsmith အေမးအေျဖမွ)

- – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - – - — – - – - – - – - – - – - – - – - – - – -

၄။ ။ဘာသာျပန္သူထံမွ ။ အထက္ပါဘာသာျပန္အေရးအသားေတြကို အင္တာနက္မွာ ကိုယ္တိုင္အလြယ္တကူရွာဖတ္လို႔ရပါ တယ္။ စိတ္၀င္စားရင္ ေလ့လာစရာေပါ့။ စိတ္မ၀င္စားလည္း ဘာမွ ၾကီးၾကီးက်ယ္က်ယ္ ထိခိုက္စရာအေၾကာင္းမရွိပါဘူး။

ေဇယ်ာလင္း

Posted in: ေဆာင္းပါး